Gagavuzya’da Mayıs ayının başlangıcı sadece Hederlaz gibi önemli bir bayramın kutlanmasıyla değil, aynı zamanda eski nesil tarafından hala saygı duyulan daha az bilinen bir bayramla da kutlanır. Diğer bir sıra Gagauz bayramlarının da olduğu gibi, Pipiruda’nın kökleri de derin paganizme dayanmaktadır.
Ortodoks özellikler kazanmış olan Pipiruda gününde (1/14 Mayıs) gerçekleştirilen pagan ritüeli hakkında Valentin Moşkov kısaca yazmış. Şimdi Türkiye’de yaşayan soydaşımız Başrahip Viktor Kopşçu kişisel bloğunda bu konuyu daha detaylı bir şekilde anlatmıştır.
“Pipiruda, kilden bir oyuncak bebek olan Germancu’nun ‘cenaze töreni’ ile doruğa ulaşan bir pagan yağmur çağırma ayinidir. Her şeyin gerçek olması gerekiyor: tabut, yas, cenaze alayı. Ancak tabut gömülmez, suya, bir dereye ya da göle bırakılır . İlginçtir, Dizgince köyünde bu türden birkaç bebek yapıldığı ortaya çıktı. Biri su üzerine bırakılıyor, diğerleri boş su kuyularına atılıyor” yazıyor Viktor Kopuşçu.
Viktor Kopuşçu, “Ayin bir yana dursun” diye yazıyor. – Evet, bu da diğerleri gibi pagandır. Ama benim ilgimi çeken Dizginceli kadınların bunu algılama şekli oldu. Onlar için bu ritüel bir tür ibadet biçimidir, amacı da yağmur yağması için Tanrı’ya yalvarmaktir. Onların anlayışına göre bu sadece icracının doğaüstü güçleri manipüle edebildiği veya etkileyebildiği büyülü bir ritüel değil. Dine daha yakındır. Özünde böyle bir ayin, yağmur yağmadığı zamanlarda kilise tarafından gerçekleştirilen bir dua ayininden çok ta farklı değildir. Evet, bu ayin pagan bir ayindir, Gagauzların ataları Tanrıyı bu şekilde etkilemeye çalışmışlardır. Ancak bugün bu ritüel gelişmiş ve kilise ritüellerinin bazı özelliklerini kazanmıştır. Mesela, kadınlar mum yakar, haç çıkarır, şarkı söyler ve kilise dualarını (özellikle Nikeo-Constantinopol inam simgesi) okurlar”.
Cenaze alayının ilginç bir özelliği de üzerine şeker, giysi ve mendillerin asıldığı bir daldır. Bu tür dallar gerçek cenazelerde de bulunur. Örneğin; Komrat’ta buna cennet dalı denir. Bugün bile bu dal cenaze alayının önünde taşınmaktadır.
Kurban edilen kil kuklanın farklı yerleşim yerlerinde farklı isimleri var. Yukarıda da belirtildiği gibi, Çadır-Lunga ve ilçenin köylerinde Tanas (Tanasçık) olarak adlandırılırken, diğer ilçelerde en yaygın isim Germançu (Görgi) ve bazı köylerde Kalinçu’dur.
Viktor Kopuşçu’nun yazdığı gibi, “bu ayinde pagan ve Hıristiyan inanç ve uygulamalarının bir senkretizmi açıkça izlenebilir. Bu durum terminolojiye de yansımıştır: Germanciu – Aziz Germann, Kaleni – Aziz Kaloyan, Tanasçık, Tanas – Aziz Atanasius”, vs. Bir yandan, Gagauzlar arasındaki “Pipiruda-Germanço” ayininin ana unsurları, Balkan-Karpat bölgesi halklarının benzer ayinlerine ve diğer yandan Kafkasya halklarının ayinlerine büyük ölçüde benzemektedir.
Gagauzların ve Kafkasya halklarının yağmur çağırma törenlerinin benzerliği, yağmur çağırma töreninin Gagauzların ataları tarafından Balkanlara göç etmeden önce de yapıldığını göstermektedir. Bu durum, hayvan yetiştiren halklar arasında kurbanlık hayvan olarak kabul edilen ve anma yemeği olarak kullanılan kurbanlık koç tarafından da kanıtlanmaktadır. Belki de bu benzerlik, göçebe Türk kabileleri ile Kuzey Kafkasya halkları arasındaki kültürel temasların bir sonucudur. Bu etno-kültürel temaslar çağdaş akademisyenler tarafından araştırma konusu olmuştur.
Kuşkusuz, 20. yüzyılın 70’li yıllarına kadar varlığını sürdüren Pipiruda ayini, tarihsel gelişim sürecinde önemli değişiklikler geçirmiş, ancak işlevsel yönü korunmuştur. Bu ayinin Bulgar ve Moldovan halkları tarafından da uygulandığını belirtmek gerekir.
“Gagauz bayramları, adetleri, ayinleri” kitabında Pipiruda hakkında söylendiği gibi, bu bayram da Lazari bayramı gibi Hıristiyanlık öncesine aittir. “Kesin olarak söyleyebiliriz ki, XIX. yüzyılın ortalarına kadar Gagauzlar sadece Germanciu bayramını kutluyorlardı, bu bayram daha sonra Pipiruda bayramı ile birleştirildi, ancak onlar için iki ayrı bayram olarak kaldı” diye yazıyor kitap yazarları.
Bu günde bazı Gagauz köylerinde insanlar fal bakarlardı: yere bir elek yuvarlarlar ve nasıl düşeceğini izlerlerdi. Eğer alt kısım aşağı düşerse, bu yağmur ve iyi bir hasat anlamına işaretti, eğer alt kısım yukarı düşerse, bu kötü bir hasat yılı, kuraklık, kıtlık anlamına gelirdi. Günümüze kadar ulaşan inanışlara göre: Pipiruda’da Gagauz kadınları “un kurtlanmasın diye” unu elemezler. Ayrıca bu günde sütü kaynatmazlar, böylece yılın geri kalanında süt ürünleri ekşimez.
Yazar: Nata Çebotari. Çeviri Güllü Karanfil
Foto: “Gagauz bayramları, adetleri, ayinleri” kitabından fotokopi
