Gagauz kadınlarının ulusal kostümleri kültürel mirasın ayrılmaz bir parçasıdır. Onlar halkın geçmişinin, geleneklerinin, göreneklerinin ve ilgi alanlarının özünü yansıtır. Gagauz ulusal kostümler, eskizler, süsler, ve detaylar Çadır-Lunga’nın yerlisi ve sakini Lidiya Todiyeva’nın uzun süredir devam eden büyük bir tutkusudur. Lidia Todiyeva, geleneksel olanı yeniden yaratma ve modern bir şekilde uygulama konusundaki sıkı çalışması ve yeteneği sayesinde bugün sadece Gagauzya ve Moldova’da değil, aynı zamanda BDT ülkeleri, Türkiye ve Suudi Arabistan da dahil olmak üzere sınırlarının çok ötesinde tanınmaktadır.
Gagauz Ulusal Tiyatrosu’nda moda tasarımcısı olan Lidiya Todiyeva, tasarımcı ve teknolojik eğitim öğretmeni, Pazar okulunda yarı zamanlı kostümcü ve Çadir-Lunga Çocuk Sanat Merkezi’nde “L” Moda tiyatrosunun başkanı. Lidiya Todiyeva, stilinin ve tasarımının halk geleneklerine uygun olmasını sağlamak için tarihi kaynakları dikkatle inceliyor, bulduğu bilgileri kontrol ediyor ve kostümünün her unsurunun eski geleneklere uygun olarak yapıldığından emin oluyor. Bununla birlikte, olağanüstü bir hayal gücüne sahip olan Lidiya, geleneksel Gagauz kostümünü, herhangi bir standarda göre oldukça sıkıcı ve mütevazı olsa bile, incelikli ve hassas bir şekilde dönüştürebiliyor, ona biraz modern bir çekicilik, bir cazibe dokunuşu ve bir damla tamamen masum bir kızlık cilvesi verebiliyor.
Lidiya, bir kostümün yapmanın birkaç hafta sürebileceğini söylüyor. Çoğu zaman malzemeler, aksesuarlar, takılar ve diğer gerekli unsurlar, hevesli bir zanaatkâr tarafından kendi masraflarıyla satın alınıyor.
“Geleneksel giysiler bir ulusun ruhudur – insanların düşüncelerini ve özlemlerini yansıtırlar. Gizli bir kutsal anlam ve renk sembolizmi taşır. Bunları inceleyerek bizden yüzyıllar hatta bin yıllar önce yaşamış insanlar hakkında çok şey anlayabiliriz. Ulusal giysilerin incelenmesi, meraklı zihinlerin çağların derinliklerini keşfetmesi ve araştırması için büyük bir alan açıyor” diyor Lydia Todiyeva.
Lidiya Todiyeva tarafından yaratılan kıyafetlerin her biri, en yüksek podyumlarda ve güzellik yarışmalarında sunulan herhangi bir Avrupa ulusunun ulusal kostümleriyle kolayca rekabet edebilir. 2017 yılından bu yana Vulkaneşti’de düzenlenen Ulusal Kostüm Festivali, sadece Gagauzya ve Moldova sakinleri arasında değil, aynı zamanda bu büyük ölçekli ve görkemli etkinliğe katılmak için doğrudan özerk bölgeye gelen yabancı konuklar arasında da popüler hale geldi. Lidiya Todiyeva’nın koleksiyonları her zaman defilenin ana bölümünü oluşturuyor ve yerel zanaatkarlar tarafından yapılan Gagauz kıyafetlerini sunuyor. Zanaatının yorulmak bilmez bir meraklısı ve hayranı olan Lidia Todieva, modanın döngüsel olduğu ve yeni olan her şeyin eskiyi unutturduğu bilindiğinden, modern modacıların da bir gün geleneksel Gagauz kıyafetlerinin unsurlarını gardıroplarına sokmayı göze alacağını umuyor.
Ancak bazı incelikler de var. Tasarımcı, “Sadece eski bir tasarım elbiseyi giymek yeterli değil, gerçekten vintage bir görünüm yaratmak için bu özel sanatta ustalaşmanız gerekiyor. Sadece yığından gerçekten değerli parçaları nasıl seçeceğinizi öğrenmekle kalmamalı, aynı zamanda onları doğru aksesuar ve ayakkabılarla nasıl tamamlayacağınızı da bilmelisiniz. Eski kıyafetlerinizin iyi görünmesini istiyorsanız, muhtemelen onları biraz yukarı kaldırmanız ve size uymalarını sağlamanız gerekecektir. Gardırobun tüm unsurları birbirine uymalı ve tek bir uyumlu görüntü oluşturmalıdır.
Lidiya Todiyeva’nın Gagauz kültürünü moda yoluyla yaygınlaştırma gönüllü görevini yerine getirdiğini belirtmekte fayda var: Son birkaç yıldır genç kadınlardan ve hatta evli çiftlerden düğünleri ve diğer aile kutlamaları için geleneksel Gagauz kostümleri dikmesi yönünde giderek daha fazla talep alıyor.
Lidiya Todiyeva, Çadır-Lunga’da güzel ve yeni bir gelenek başlattı. Todiyeva, “L” Moda Tiyatrosu’ndan öğrencileriyle birlikte birkaç yıldır ulusal kostüm tarihi üzerine sözde açık dersler düzenliyor. Gerçek anlamda açık! Kızlar ulusal kıyafetler giyiyor ve Çadır-Lunga’da dolaşıyorlar. Tıpkı annelerimizin ve büyükannelerimizin hafta sonları ve resmi tatillerde yaptıkları gibi. Lidiya’ya göre, bu tür yürüyüşler genç neslin halkıyla gurur duymasını sağlıyor, estetik ve sanatsal bir zevk geliştiriyor ve halk sanatına ilgi uyandırıyor.
“L” Moda Tiyatrosu’nun ulusal Gagauz kostümleriyle yaptığı fotoğraf çekimleri, Gagauz kültürüne aşina olmayan bir kişiye sadece güzel görünebilir. Aslında, Gagauz kadınının gerçek derinliği onlarda ortaya çıkar: alçakgönüllülük, tevazu, doğal zarafet, edep ve iffet. Şaşkın bir bakışta, bazen çatık kaşlarda, başın eğilmesinde, sadece ağız kenarlarıyla gülümsemede, sadece bileklerin değil parmak uçlarının bile meraklı gözlerden saklandığı kenetlenmiş ellerde – gerçek bir Gagauz kadınının karakteri. Geçen yüzyılın fotoğraflarında Gagauz kadınları işte böyle tasvir ediliyor.
Lidiya Todiyeva, Gagauz ulusal kostümünün, yüzyılların derinliğine inen ve genç neslin, şimdi ve sonsuza dek dünya kültür mirasına kök salmış küçük anavatanlarının yaşayan tarihine doğrudan dokunmalarını sağlayan bir iplik olduğunu söylüyor. Lidiya Todiyeva’nın halk kıyafetlerini tanıtma çabaları boşuna değil: bugün pek çok Gagauz kendi kültürlerine karşı daha açık hale geliyor, milliyetlerinden ve atalarına özgü kıyafetlerden daha az utanıyor. Birçoğu milli kıyafet sipariş ediyor, kiralıyor ya da arkadaşlarından özel günlerde giymelerini istiyor. Bazıları ise günlük giyim için ulusal tarzda kıyafetler dikiyor. İnsanın içini ısıtıyor.
“Birçok insan koleksiyonumu takip ediyor ve yeni bir modeli hemen fark ediyor. Benden kendileri için de bir tane yapmamı istiyorlar” diyor Lidiya Todieva. – İnsanlar modeli ve unsurlarını tekrarlamaktan korkmamalı, çünkü hepsi bizim, bize ait. İnsanlar bana bu tür taleplerle geldiklerinde her zaman memnun oluyorum. Gagauz kıyafetlerine olan talep ve bu kıyafetler aracılığıyla kökenlerime yaklaşma arzusu beni çok memnun ediyor. Yeni bir parça yapmaya başladığımda huşu ve coşku içinde oluyorum. Böyle anlarda artık yanımda olmayan akrabalarımın hatırası ve sevgisi beni duygulandırıyor.
Lidiya Todiyeva, ulusal kostümler dikmenin yanı sıra, bebekler için geleneksel kostümler de yaratıyor – ama bu konuda kelimeler yetersizdir. Sadece kendiniz görmelisiniz.
Foto: Facebook Lidiya Todiyeva, Maria Bratan
Yazar: Nata Çebotari. Çeviri: Güllü Karanfil
