Gagauzlar arasında “Saadıç” olma hakkının nasıl verilip devredildiği ve onların aile sistemindeki rolleri hakkındaki yayınımız, siteye yeni gelenler arasında hala en çok okunan ve popüler olanlardan biridir.
Sebep-sonuç ilişkilerini daha da araştırarak atalarımızın bugüne kadar gözlemlenen ve ne yazık ki bazıları unutulup anakronizme dönüşen gelenek ve göreneklerinin özelliklerini öğreneceğiz.
Bir çocuğun doğumundan sonra topluma tanıtılmasının son işareti, kilisenin vaftiz törenidir. Vaftiz edilmeden önce çocuk, statüsü belirsiz bir varlık olarak kabul edilir. Gagauzlar, vaftizden önce çoğu zaman çocuğa “çifıt”, “çifıtcık” adını verirler. Bu tür bir kelime dağarcığının kullanımı bir yandan “dost ya da düşman” karşıtlığını harekete geçirirken, diğer yandan Hıristiyan olmayan inançlara sahip insanlara yönelik geleneksel Gagauz tutumunu, “yanlış” yaşayan insanlar olarak nitelendiriyor, din ve gelenekler konusunda “kirli” olanlardır.
Çocuk, kutsal suya üç kez daldırılarak “Tanrı’nın suretinde ve benzerliğinde” yeniden doğar. Gagauz vaftiz töreninin ikinci doğum olarak algılanması tesadüf değildir. Bu nedenle vaftiz ebeveynlerinin seçimine çok sorumlu bir şekilde yaklaşıldı.
Çocuğun vaftizi (“vaatiz”) doğumdan 40 gün sonra Pazar günlerinden birinde yapılır. Vaftiz annesi yeni doğmuş bebeği kiliseye getirir, sadece saadıç oradadır.
Vaftizden sonra rahip çocuğu vaftiz annesinden başka kimseye vermez. Vaftiz annesi bebeğe bir haç ve bir gömlek giydirir – onu yabancılardan yani kâfirlerden ayıran gerekli minimum nesne ve semboller. Artık o yaşıyor, bizim ve vaftiz edilmiş.
Vaftiz annesi çocuğu anne ve babasına teslim ederken şöyle diyor: “Çifıt aldım- Hıristiyan getirdim” (“Yabancıyı aldım hristiyanı getirdim”). Vaftiz sırasında çocuğa adı verilir. Çoğu zaman, çocuğun adı vaftiz ebeveynleri tarafından kendi adları veya çocuklarının adları kullanılarak verilirdi. Yeni doğmuş bebeğin ebeveynleri, anlaşmazlık durumunda bile, Saadıç’ın görüşüne uysal bir şekilde katılmak zorunda kaldı. Bu konuda ona karşı çıkmak ahlaksızlığın doruk noktası olarak görülüyordu. Vaftizin benimsenmesiyle yenidoğanın Hıristiyan değerleri dünyasına tanıtılması tamamlandı.
Adil olmak gerekirse, modern Saadıç’ların vaftiz çocuklarına isim seçme konusunda daha liberal oldukları ve ebeveynlerin çocuklarına Saadıç’ların önerdiği isimlerden farklı isimler vermek istemeleri konusunda çok ısrarcı olmadıkları söylenmelidir.
Gagauz geleneklerinde “Kumetriya”
Kilise töreni “vaatiz”in hemen ardından yapılan ev kutlamasına “kumetriya” adı verilmektedir. Şenlik masasında Saadıç’ler ve vaftiz çocukları arasında hediye alışverişi yapılıyor. Hediye alışverişi evrensel bir iletişim yolu olarak kabul edilir ve oldukça karmaşık bir eylemdir. Burada üç parça ayırt edilebilir: hediyenin kendisi, kabul ve karşılığında verilen hediye. Bu eylemlerin her biri gönüllü ve istekli olsa da aslında kesinlikle zorunludur. Bu özellikle karşılıklı hediyeler için geçerlidir. Bu nedenle hediye seçimlerine çok sorumlu davranıldı. Vaftiz anne ve babasını gücendirmekten korktukları için hediyelerin beğenilmesini ve değerli olmasını sağladılar.
Çocuğun doğumundan bir yıl sonra, çocuğun ilk saç ve tırnaklarının kesiminin büyülü töreni gerçekleştirilir. Çocuğun hayatında çok önemli bir dönem olan yaşamının ilk yılında Gagauzların saç ve tırnaklarını kesmeleri yasaklanmıştı. Eski inanışlara göre kötü ruhlar saç ve tırnakları kullanarak çocuğun sağlığına zarar verebilirdi. İlk bademcik töreni töreni yalnızca vaftiz ebeveynleri tarafından gerçekleştirilir, çünkü çocuğun refahını ve sağlığını korumaktan “sorumlu” olanlar onlardır.
Vaftiz ebeveynlerinin toplumun yeni bir üyesinin hayatındaki rolü, vaftiz törenlerinin tamamlanmasıyla bitmiyor. Dini kanunlara göre, vaftiz babası dini babasıdır, yani dini değerlerin aktarımının gerçekleştiği kişi. Bu ünvanı alan kişiler, çocuğu Ortodoks ruhuyla yetiştirme sorumluluğunu üstlenir ve bu yetiştirmenin sorumluluğu Kıyamet Günü’nde verilecektir.
Vaftiz ebeveynleri, günlerinin sonuna kadar vaftiz çocukları için dua etmek, hayatın zor anlarında onlara rehberlik etmek, öğüt vermekle yükümlüdür. Vaftiz ebeveynler ile vaftiz çocukları arasındaki bağlantı, ebeveynlerle olan bağlantıdan daha ebedi ve daha derin olmalıdır. Bu veraset, Gagauzların vaftiz babası statüsünü miras yoluyla aktarma geleneğine çok iyi uyuyor. Bu gelenek sürekliliği sağlar, hafıza gibi bir kavramın zihinlerde oluşmasına katkı sağlar. Bir aile içinde, bir topluluk içinde, bütün bir etnik grubun manevi değerlerinin yeniden üretilmesini sağlar, geleneklerin ve ulusal kültürün korunmasını sağlar.
Şimdiye kadar Gagauzlar arasında tek bir aile kutlaması vaftiz ebeveynlerinin daveti olmadan tamamlanmadı. Davet etmemek, bilerek rencide etmek, saygısızlık yapmak demektir. Ve bu kabul edilemez. Yılbaşı, Paskalya ve Bağışlama Pazarı gibi bayram günlerinde Gagauzların vaftiz ebeveynlerini ziyaret etmek zorunludur.
Yeni Yıl saygı duyulan bayramlardan biridir, bu nedenle vaftiz ebeveynlerini ziyaret etmek şarttır. 14 Ocak sabahı erkenden, henüz hava aydınlanmamışken “kumi”, vaftiz ebeveynlerini Yeni Yıl nedeniyle tebrik etder ve onlara votka ikram eder. Bu tür ritüel eyleme “rakılan gezmää” adı verilmektedir. Yeni Yılın büyülü biçimlerinden biridir ve günümüze kadar gelmiştir. Vaftiz çocuğuna özel sofra kurulur, ikram yapılır. Vaftiz çocuğuna çeşitli hediyeler ve para sunulur.
Büyük Oruç arifesinde kişinin vaftiz ebevenylerinden af dilemesi (prost olmaa) geleneği bugün hala yerine getirilmektedir. Geleneğe göre bu gün, af diledikleri ebeveynlerin, yaşlı akrabaların ve vaftiz ebeveynlerinin ellerini öperek ziyaret edilmesi gerekiyordu. Af töreninin ardından vaftiz ebeveynleri evlat edindikleri çocuklarına yanan bir mumla birlikte haşlanmış yumurta hediye eder.
Vaftiz ebeveynler, vaftiz çocuğunun evlenene kadar hayat boyunca yol gösterici olur.
Yazar: Nata Çebotari. Çeviri Güllü Karanfil
