2023-cı yıl Gagauz klasii Dmitri Kara Çobanın 90-cı yıldönümü.
GAGAUZ LEONARDOSU
Yıllar geçsä dä acısı geçmeyän kayıplar vardır. Zaman geçtikçä kayıp duygusu taa da güçlener. Dimitri Kara Çobanı tanıyan herkez bunu duyer.
Çok taraflı hem çok çalışkan olduu için, ona Gagauz Leonardo da Vincisi deyäbiliriz. Pek çok yaratma yapabilirdi, yaptı da: şiir hem proza yazdı, resim hem skulptura yaptı, 16 mm lentalı film çekti, Gagauz folklorunu topladı, kendi küüyndä üüredicilik yaptı, Beşalmada dünyanın ilk Gagauz etnografiya müzeyini kurdu. Kinematograf olarak birkaç kerä naţional yarışmalara katıldı da ödüllär kazandı. Kara Çobanın filmleri hem resimneri bulunêr muzeydä, nereyä dünnenin her erindän geler insannar.
ÖZLEDİİMİ SÖLEDİM
Dimitri Kara Çobanın duuma günü her zaman Beşelmada kutlanır. Mayın bitkisindä 90-cı duuma günü için Moskvadan geldim.
Çoyu, yaşarkan kıymeti bilinmeyän bu adamın taa nekadar çok yaradabileceeni düşünärdi. Gagauzlar için bütün dünneyä taa nekadar çok şey annadabilirdi. O ancak çalışkannına görä unudulmamaa hak kazandı. Yaşamasınnan gösterdi, ani halkına izmet etmek hem hayırdı, hem dä acıydı.
Geçän asirin 50-60-cı yıllarında küçük, bilinmeyän bir Gagauz küüyü olan Beşalmadan gelän bir küüylü çocuk için yaradıcılıın üst noktasına çıkmaa diildi kolay. Kısmetinä pek çok denemä, acı hem şüpä düştü. Ama o başardı olmaa ozaman ilk, şindi sä kalmaa tek.
Sçenada yubilyarın gözäl bir portreti asılıydı. Bana söz verildiindä, siiredicilerä onun nekadar büük hem nekadar käämil olduunu sölemedim, yanaamı portretä dayadım, aalamamak için kalibimi yumuruuma sıktım da dostuma annatmaa çekettim: nasıl yaşadıımızı, ne düşündüümüzü, çok sevdii müzeyin durumunu, duuduu küüyü, Gagauz literaturasını, hepimizin geldii noktayı….
Onu nasıl özlediimi söledim, ama artık sesim titiremää başlamıştı.
Zalı, insannarı görmedim, sadecä onun gözlerini gördüm. Gözleri akıllı, sıcak hem büüleyiciydi. Beendii kişiyi kendi dünnesinä çekärdi. Bu dünnää okadar büüktü, ki bir kerä kaybedirsän yolu bulamazsınız. Bän bulamadım.
Dimitri Nikolayeviç çoktan gitti, ama onun dünnesi benim içimdä, da bän taa onu bitkiyä kadar annayamadım.
MİRAS
Bu dünnedä sadecä 53 yıl yaşadı. Ama okadar çok iş başardı ki, sansın energiyasınnan yaratıcı ateştä üç ömür yakmıştı. Dimitry Kara Çoban dokuz şiir, kısa öykü hem pyesa toplumu yazdı. Gittiktän sora da üç kiyadı çıktı. 60tan çok skulptura, 50dän çok resim, yarısında kendisinin dä oynadıı artistik hem dokumental yaklaşık 40 film yarattı. Käämil bir oyuncuydu, Çaplinin yumor annayışı hem dramatik derinnii Tarkovskiyi dä sevindiridi. Müzey onsuz olmazdı. Beşelma kartada küçük bir nokta hem “beş alma” legendası olarak kalırdı. Kimsey Gagauz şiirinin poetikasını denemäzdi. Hiç kimsey halkımızın adetlerinin nekadar original hem nekadar gözäl olduunu, bu sırlı, o zamana kadar dünneyä açılmamış Gagauz halkını göremeyeceydi. Bütün kaynakları “kazarak”, çıkardı, düşündü, türlü “kilitleri” açtı, sırları üürendi, her bulguylan dans etti. Ruhunnan keskin taşların üzerindän örüdü da sık-sık kana kadar yaralandı… ama sessiz kaldı. Acısının nekadar derin olduunu sadä o hem Allaa bildi…
Pek isteerim Gagauziyada Kara Çoban mirasını aaraştırma merkezi kurulsun, onun için türkülär yazılsın hem filmlär yapılsın! Onun çalışmalarını, onun suretini, iç dünnesini bitkiyä kadar taa açamadık.
İnsannarın kaliplerini gözellää, duuduu topraklara, kendi sözünä sevgi ateşinnän yaktı. Yaktı da gitti…
Yazdı Anna Harlamenko
Çevirdi Güllü Karanfil
