Halkımız hep istoriyanın bir sırı olarak kalêr. Asirlerin derinniindä kaybolmuş kökleri, koşulları hem ortaya çıkış yolları hep taa dartışılêr. Dünnää kulturasının eski merkezlerinnän baalantısı olan Gagauz kimniin uzun bir gelişim etapı var. Folklor, adetlär, istorik kazılar, etnografik bulgular zengin bir geçmişin dokumentidir. Salt istoriyacılar hem bilim insannarı diil, yerli istoriya aaraştırmacılarımız da buna gidän yolu buldukları için şanslıydılar.
Fevral ayı, Komrat regional yerli istoriya muzeyinin işindä önemni bir ay. Muzeyin 55-ci yıldönümü! Hem uzun zamandır muzeyin müdürlüünü yapmış Anatoliy Alekseyeviç Marinovun 95-ci yıldönümü.
Teklif ederiz Anna Harlamenkonun Komrat muzeyin çok yıllık direktoru Anatoliy Marinov için annatmasının 3-cü hem 4-cü bölümnerini. (Onun çeketmesi BIRDA, 2-ci bülümü da BIRDA – açılaceklar eni sayfada).
KOMRAT MUZEYİ NASIL BİR MUZEY?
Marinovun müdürlük ettii Komrat İstoriya ve Etnografiya Muzeyi yavaş-yavaş Moldovanın üülen tarafının görülmää istenän yerlerindän biri halına geldi. Gagauz halkının istoriyasının gelişim periodlarında Gagauz avtonomiyasının oluşumunu gösterdi.
Muzeyin fondunda, 80 000dän çok eksponat var, çoyu III-IV. asirlerä kadar derinä gidän arheologiya buluntularıdır. Baş hem yardımcı arhivlerdä kultura, mediţina, numizmatika, filateliya, XIX-XX. asirlerdän kalan original dokument örnekleri, antik mineralların yanısıra eski ev hem dekorativ -uygulamalı incä zanaat avadannıkları bulumaktadır.
Muzeyin, birkaç odası hem birkaç köşesi vardır. Herbiri dä kendiycesinä özäldir. Burası geçmişteki soţial-politika, kultura, ekonomika olaylarının, adetlerimizin zenginniin bir tablosudur.
Burada insannarımızın üzleri hem gözäl yortularımızın önemni noktaları var. Burası Gagauziya halkının yanında olmanın gururunu duydurêr. Her foto, herbir dokument, sergi, bilim aaraştırma dünnää toplumunda Gagauz kimliinin bir propagandasıdır.
Komrat Muzeyi, gelennär için zaman yolculuu gibi meraklı bir labirinttir. Bizim için önemni olan her ekponatın, her dokumentin korunması. Hem avtonomiyanın, hem dä halk için önemni olan her işin uzun zaman hem kırnacık toplayıp tutan Marinov aylesinin mirası.
Muzey eksponatlarının arasında, bir odadan öbürünä geçerkän, muzeyin musaafirleri geçmişä gider, sırlarına dokunêr, o uzak hem neredesä ruhunnan o eski, bilinmeyän yaşamayı duyer, sansın.
İLK DİİLDİ, ANCAK KURUCUSU OLARAK KABUL EDİLİR
Marinov Komrat Muzeyinin ilk müdürü diildi. Moldaviya Kultura Bakannıının izininnän 1969 yılında Komrat Klisesinin boş binasında açıldıında, müdürlük işi Vasiliy Dragalinä verilmişti. Altı ay sora başka bir müdür, Nikolay Kara oldu, ancak o da kısa zamandan sora başka bir işä geçti.
Muzeyi “kollamaa” kolay diildi. Muzeyin üçüncü müdürü olan Anatoliy Alekseyeviç, muzeyä ömürünün 32 yılını verdi, neredesä son soluuna kadar muzeyi üreyincä düzdü hem geliştirdi. Halk tarafından, Gagauz halkının istoriya hem kuturamızın bir sedefi, bir aaraştırma merkezi olan muzeyimizin kurucusu adını kazandı.
KENDİSİ FURŢEVA MUZEYİ TANIMA DİPLOMASINI VERDİ
Komrat Muzeyi hem müdürü, aktiv işleri için pek çok ödül kazandı. SSRBnin sert hem düzgün Kultura Bakanı Ekaterina Furţevanın 1972 yılında Leningradda Anatoliy Marinova elinä muzeyi Tanıma Diploması verdi da muzey bu olaylan yerli istoriya dünnesindä şan kazandı.
Anatoliy Alekseyeviç kendi devletindä dä önemni bir status kazandı – SSRB, Gagauzyanın Şannı Kultura İşçisi hem Komratın Şannı Vatandaşı oldu.
İKİ KİŞİLİK BİR SEVGİ
Sessiz bir adamdı, akıllıydı, yavaştı, hep düz bir seslän lafedärdi, gülümsärdi. Laf muzey için diilsä dartışmada geeri kalardı. Ama zıt birinnän evlenmişti.
Anna Fyodorovna çabuk, şamatacı, inat, seçici bir insandı. Dünneyi ters çeviräbilirdi. Çevirdi dä! Ama onun dünnesini. Salt onun ikinci yarısı gibi diil, hem dä en faydalı iş yoldaşı oldu. Onnar bir sevgiyi paylaşardılar – yaşamakta birbirlerinäolan sevgiyi hem Komrat Muzeyinä duydukları sevgiyi.
Anna Fyodorovna, buraya üüredici kadrası iisikliindän 1955-ci yılda Komrata geldi. Kendisi pek meraklı bir insandı. Milletçä Mordvindi. Mordva Avtonom Sovet Soţialist Respublikasından üüredicilik zanaatı almış küylü bir kızdı. İlkin üçüncü şkolada, sora da birinci şkolada geografiya üüredicisi olarak çalıştı. 1974-tä Anatoliy onu aaraştırmacı olarak muzeyä işä aldı.
Komrat muzeyin fondlarından
Gagauziya legendası Mariya Maruneviç, Anna Fyodorovnanın aaraştırma becerisini, çalışkannıını, vatansevär olduunu duyardı, da ona büük hatır güdärdi. Muzeyin bütün bilim işi onun üstündäydi.
Yerli istoriyacılar tarafından, Marinovanın muzeydeki işlerini beendilär da herkez onun Gagauz halkının gerçek bir patriot olduunu annadı.
Aaraştırma işleri başkalarına pek görünmäz. Ama yerli istoriyaylan baalı bir ekspoziţiya, bir sergi yada bir meropriyatiye hazırlamaa deyni aylar geçär. Buraya bilgilerin toplanılması, aaraştırmalar, sistemleştirmäk girer.
Muzey işçilerinin herzaman ödää da az olmuştur. Şindi dä hep ölä. Onnar paraya diil, yaptıkları kendi faydalı işi için taa çok sevinerlär. Tä onunnan da yaşêêrlar.
KÖKLERÄ GİDÄN YOL ONUN ECELİDİR
Anatoliy Alekseyeviçlän gazetanın redaktoru işlediim zamannarda tanıştım. Kişinövdakı bir bilim forumunda birliktäydik. O orada Komrat Muzeyinin istoriyası için meraklı bir doklad okudu. Yerli istoriyacıları muzay Komrat klisesinin binasında olduu zaman pek meraklandırardı. Marinov burada «bu kliseyi yıkılmaktan kurtaran burada olan muzey oldu», dedi.
«Neçin yerli istoriyaylan meraklanêrsınız?» soruşuma bölä cuvap verdi «Gagauz halkının istoriyası kazılmamış peklik gibi» Hezamnan yaşadıı yerlerin gelişimini gördüü için, merkalı istorik olayların içindä bulunduu için, burada pek meraklı insannarı tandıdıı için, bu bilgileri genç boylara brakmaa istedii için karar verdi yerli istoriyaylan zanaatlanmaa.
Pionerlär Evindä uşaklarlan birliktä bir mini-muzey yarattı, Gagauz halkının istoriyasıdan hem kultura yaratmalarından oluşan geniş bir kolekţiya topladı. Kendisinä açıklanan sırlar artık peşini brakmadı, kökenlerimizä gidän yolu buldu da sonuna kadar ilerledi. Bu onun ecelidir.
Sözlücäk:
dekorativ–uygulamalı – декоративно-прикладной
miras – наследие
sır – тайна, секрет
izin – приказ, разрешение
hal – положение, состояние
SSRB Sovet Soţialist Respublikalar Birlii – СССР
ecel – судьба
zıt – противoположный
zıt koymaa – сделать протвниками.
yerli istoriyacılar – краеведы
sır – тайна
Yazdı: Anna Harlamenko
Çevirdi: Güllü Karanfil
