2023-cü yılın noyabrinin 8-dä Evropa Komisiyası Moldovanın Evropa Birlii (EB) azalıı yolunda ilerlemesinnän baalı geniş bir raport hazırlayıp ortaya koydu. Bu dokument, Moldovanın Evropa Birliinnän bütünleşmesi için önemni bir dönem oldu. Raport hem EByä katılma konuşmalarının artık başladılması, Moldovanın reforma yapma hem gelecekteki EB azaları için lääzım olan koşulları gerçekleştirmä konusundakı kararlılıını gösterer.
Azalık başurusu hem ilk adımnar
Moldova, Rusiyanın Ukrainaya karşı başlattıı agresiv cenk zamanı, 2022-ci yılın martın 3ü EB azalıı için başurdu. Bu karar, Evropaylan bütünneşäräk demokratik kurumnarını hem ekonomikasını güçlendirmää isteyän bir devlet için önemni bir stratejik adımdı. İyunda 2022’dä Evropa Konseyi Moldovaya kandidat statusu verdi da Evropa Komisiyasını Moldovanın integraţiya yolunda ilerlemesi için lääzımnı dokuz adımı yerinä getirip getirmediini annadan raport hazırlamaa teklif etti.
Evropa integraţiyasına dooru dokuz adım
Evropa Komisiyası raportunda, Moldovanın katılmak konuşmalarana devam edebilmesi için yapması lääzım olan dokuz temel adımı kısaca açıkladı:
- Yargı sistemasının reformasının tamannanması: Moldova, Üüsek Sud poziţiaları için kandidatların dışarıdan denetlenmesi hem yargının açıklıını hem efektini arttırmak için yeni kuralların oluşturulmasınnan bilä yargı reforması için önemni çalışmalar yapmıştır.
- Seçim kanunvericiliin iisikliklerini tamannamak: Dekabri, 2022dä kabul edilän yeni Seçim Kodeksi, Evropa Güvennik hem İşbirlii Organizaţiyası (EGİO) AGİT/Demokratik Kurumlar hem İnsan Hakları Bürosu (DKİHB) hem Venedik Komisiyasının nasaatlarını yaparak devletin seçim sistemasını güçlendirmiştir.
- Korupţiyaylan savaşmak: İnformaţiya verenneri korumaa hem antikorupţiya kurumnarında reforma yapmak için yeni kanunnar çıkarıldı. Korupţiya davalarındakı soruşturma hem tutuklama kararlarının sayısı artmıştır.
- Deoligarhizaţiya: Oligarhların devletin politikasına hem ekonomikasına etkisini azaltmaa karar verildi hem partiyaların hem mediya alanının finanslaşması için kanunlarda yapılan diişikliklär hesaba alındı.
- Organize edilmiş suçlarlan çalışma: Moldova, insan satışıylan savaşmak için yasalar kabul etmiş hem bu alanda halklararası işbirliini güçlendirmiştir.
- Halk yönetimi reforması: 2023-2030 dönemi için devlet finans yönetiminin geliştirilmesinä yönelik strateji hem devlettä çalışannarın ödek sistemasının iileştirilmesini neetleyän kanunnar kabul edilmiştir.
- Ţivil toplum katılımı: Parlamentin karar alma proţesinä dialog hem halkın katılımı için bir platforma oluşturulmuştur.
- Baş kurumnarın baamsızlıının güçlendirilmesi: Halkın Avukatı Kanununda yapılan diişikliklär kabul edileräk kurumun baamsızlıı güçlendirilmiştir.
- Kanun üstünlüünün güçlendirilmesi: Sudda hem prokuraturada reforma yapılmasına yönelik işleri gözä almış, yanı sıra informatorları korumayı hem korupţiyaylan savaşı neetleyän kanunnar çıkarılmıştır.
Nota hem var olan ilerlemä
Evropa Komisiyasının raportu Moldovanın yukarıdakı adımnarı yaparkan başarıları hem iisiklikleri bakılêr. Demokratiya hem kanunnuk üstünnüü gibi politik kriteriyalara özel önem verilmektedir. Moldova seçim sistemasını hem yargı reformasında önemni ilerlemä var, ancak taa çok dikkat edilmesi hem iileştirilmesi lääzım olan alannar da vardır.
Ukrainadakı cenk hem enerji krizisinin sebep olduu zor ekonomika duruma bakmayarak, ekonomika kriteriyalar da üüksek nota almıştır. Moldova makroekonomika stabilliini kurmak hem yatırım ortamını iileştirmäk neetinnän ekonomika yapılarında reforma yapmaa devam eder.
2023 yılının dekabrinin 14-15indä EB Konseyi, Moldovaylan katılma konuşmalarının başlatılmasına karar verdi. 2024 yılının İyunun 21i Konuşmalar Çerçevesi kabuledileräk ofiţial konuşmaların başlamasına izin verildi. 2023ta noyabrinin 8ndä Brüseldä ilk Hükümetlerarası Bakannar Konferenţiyası geçti da konuşmalar başladıldı.
Konuşmalar proţesi nekadar sürecek?
Bir devletin Evropa Birliinä katılma konuşmaları proţesi, reformaların hızı, lääzımnı kriteriyaların yerinä getirilmesi, devletteki politika hem ekonomika durum hem EBnin genişlemeyä hazır olması gibi çok faktora baalı olarak diişäbilir. Başka devletlerin deneyimnerinä dayanarak, aşaadakı etapları hem yaklaşık zaman çerçevelerini belli etmää olur:
- Konuşmaların açılması: Bu etapa konuşma çerçevesinin hazırlanmasını girer. Bu birkaç aydan bir yıla kadar vakıt alabilir. Moldovada bu proţes artık başlamıştır.
- Ayrı bölümnerä (klasterlerä) görä konuşmalar: Konuşmalar, her biri kanunvericilik hem politikanın ayrı taraflarını kaplayan türlü tematik grupalara ayrılmıştır. Ortalama olarak, tek bir bölüm için konuşma birkaç aydan bir yıla kadar uzanabilir. Toplamda bu türlü 30’dan çok bölüm olabilir. Reformaların ilerlemesinä hem devletin hazır olma durumuna baalı olarak konuşmalar 3-10 yıl zaman alabilir.
- Konuşmaların kapadılması: Hepsi bölümnär kapadılınca, katılım annaşmasının imzalanmasını hem hepsi EB aza devletleri hem kandidat devletin kendisi tarafından ratifikaţiyası olan son etap başlar. Bu etap yaklaşık bir yıl süräbilir.
- Doorudan azalık: Ratifikatiyadan sora devlet ofitial olarak EB azası olur.
Örneklär:
- Horvatiya: Konuşmalar 2005tä başladı, devlet EBya 2013tä girdi (8 yıl).
- Romuniya hem Bolgariya: Konuşmalar 2000dä başladı, devletlär 2007dä EByä girdilär (7 yıl)
- Poyraz Makedonya hem Arnautluk: 2020dä konuşmalar başladı, proţes taa gider.
Bölecä, Moldova için konuşmalar proţesi, bütün kriteriyaların başarıylan gerçekleşmesi hem reformaların stabil bir şekildä ilerlemesi koşuluylan 7 – 10 yıl zaman alabilir.
Moldovaylan EByä katılım konuşmalarlan baalı bakışlar
Olumnu notalamalar hem beklentilär
Moldovanın İyun ayında 2024tä başlayan Evropa Birliinä katılım konuşmaları, EB temsilcileri hem Moldova kuvetlerindän olumnu geeri bildirimnär hem üüsek beklentilär aldı.
Ofiţial EB açıklamaları
Evropa Komisiyası Başkanı Ursula von der Läyen dä Moldovayı kutladı da bu adımın devlet için yeni kolaylıklar yarattıını, ancak reformalar hem integraţiya konusunda zor bir yolun önlerindä durduunu söledi.
Belgiya Dışişleri hem Evropa İşleri Bakanı Hadja Lahbib: “EByä katılım yolunda önemni bir etapı aştıı için Moldovayı kutlêêrım. Azalık statusunun verilmesindän salt iki yıl sora konuşmaların başladılması Moldovanın EB gündemindeki reformaları yerinä getirmä konusundakı kararlılıını göstermektedir. İlişkilerimizdä yeni bir sayfa açarkan reformalar konusunda ilerlemää önemnidir. Moldovanın hem vatandaşlarının gelecää Evropa Birliindä yatmaktadır.”
Moldova önderciliin açıklamaları
Moldova Prezidenti Maia Sandu, katılım konuşmalarının devleti modernleştirmä hem vatandaşlara taa ii bir gelecek yolunda önemni bir etap olduunu söledi. Yapılan çalışmalar için hükümete şükür edän Sandu, EB katılımının hepsi Moldova vatandaşları için dirlik, varlık hem taa ii bir yaşamak kalitesi verecek kalkınmanın salt bir yolu olduunu urguladı.
Moldova Başbakanı Dorin Reçan: “Moldova, Evropa aylesinin doorudan bir azası olmayı isteer. Vatandaşlarımıza taa ii bir gelecek vermek için reformalar hem ABlan integraţiya üzerindä çalışmaa devam edecez. Konuşmaların başlaması yolumuzda önemni bir adımdır. Önümüzdeki uzun hem zor yola hazırız.”
Zorluklar hem beklentilär
Moldovanın EBnä katılma konuşmalarının başlaması önemni bir başarı olsa da, proţesin uzun hem zor olacaa anlaşılêr. EB, Moldovanın kanunnuk üstünnüü, demokratya, korupţiyaylan savaş hem insan hakları alannarında lääzımnı reformaların giriştirilmesi hem işlemesi proţesleri dikkatlan kollanacek. Moldovanın EBya katılma konuşmalarına başlaması, devletin Evropaylan bütünleşmä isteeni hem bu neetä yetişmäk için lääzımnı bütün koşulları gerçekleştirmää hazır olduunu gösterän önemni hem kuvet verici bir adımdır.
Moldovanın EB azalıına gidän yolu zorluklar doludur, ama devlet reformalar konusunda kararlılık hem baalılık gösterer. Taa yapılacek çok iş var, ancak Evropalı ortakların yardımı hem reformalara baalılıklan Moldovanın Evropa Birliinä doorudan aza olması için her türlü şansı var.
Sözlücäk:
istek – желание
hız – скорость
aza – член
olumnu – положительный
başuru – заявка
denemelär – испытания
kanunvericilik – законодательство
еtki – влияние
suç – преступность
yönetim – управление
yargı – правосудие
kanunnuk üstünnüü – верховенство закона
konuşma – переговоры
Yazı: Vitaliy Gaydarjı; çevirdi: Güllü Karanfil
