D. Kara Çobanın büük dostuydu L.A.Pokrovskaya – professor, doktor, aaraştırıcı. Onnarın ilk buluşması olmuş Beşalmada 1957 yılda. Pokrovskaya o zamannar işläärmiş Moskvada Akademiyada, da her yaz gelärmiş gagauz küülerinä aaraştırmalarına material toplamaa.
MUZEYCİLİK
Kara Çoban her kerä açıklaarmış ona kendi neetlerini, danışarmış soruşlarınnan, onnarın uymuş lafları, neetleri, ideyaları. Bir kerä Kara Çoban sölemiş kendi neetini – açmaa Beşalmada muzey, neredä olacêk toplu gagauz halkın istoriyası, êtnografiyası, adeetleri, giimneri, hem kalan evel işlär. Lüdmila Aleksandrovna kayıl olmuş bu neetin lääzımnıınnan, da annatmış kendi bobası için, angısı çok yıl işlemiş Sankt Peterburgta Din Tarihin muzeyindä.
Muzeycilik uuruna Kara Çoban kurban koymuş kendi yaşamasını. Hepsini, ne vardı nicä versin, o verdi muzeyä: paralarını, kufedini, saalıını.
Gezip evdän evä, küüdän küüyä, o toplaardı muzeyi. Onun yardımcısıydı bütün Beşalma, yarım dünnää. İnsan büük saygıylan verärdi Kara Çobana ölä işleri, angılarını kimi sefer zordu ayırmaa canından. Verärdilär, zerä bilärdilär, ani burada o iş kullanılacêk hep ölä kırnak, onu hepsi görecek.
Gagauzların ilk muzeyi yapıldı derin bilgilärlän. Kara Çoban sayardı onu kendi en küçük uşaa erinä, koydu ona bütün sevgisini, bütün canını.
Dmitriy Nikolayeviç kiyatlaşardı bilim adamnarınnan, angıların vardı aaraştırmaları gagauzlar için. Avtorlar yollaardılar kendi kiyatlarını, aaraştırmalarını, aöiklaardılar düşünmeklerini, vardır yolladıılar yazal, tefter, yaprak, boya da. Musaafirlär brakardı türlü baaşışlar, angılarından toplandı gözäl kollekţiya.
Pek büük, saygılı uura kaldırıp koydu muzeyi Dmitriy Nikolayeviç. O ”sedefçik” için yazardılar Moldova, Azerbaycan, Kazahstan, Tatarstan, Turkmenistan, Başkortostan, Polşa, Çehoslovakiya, Germaniya hem başka devletlerin gazetaları. Muzeyin hatırınnan Beşalma girdi UNESKO’nun bildiriminä (bülleteninä), nicä gagauz kulturanın oçagı.1988 yıldan muzey taşıyêr kendi yaradıcısının adını. Muzeyä verildi II kategoriya.
Her yıl D.N. Kara Çobanın duuma günündä, mayın 27-dä, Beşalma muzeyindä toplanêr insannar: dostları annadêr, resimcilär sergi açêr, yazıcılar okuyêr, gençlär sesleer, üürener. Var umut, ani, nicä çekettirildi, bu gün ileriyä kullanılacêk “gagauz poêziyanın günü” gibi.
YAZICILIK
Nicä sölendiydi taa yıkarda, D.N. Kara Çoban – gagauzların ilk professional yazıcısı. O yazardı diil ondan, ani diplomu vardı deyni, o yoktu nicä yazmasın. Kalem elindäydi yolda her erdä: tükända, oturarkan parkta, lafedärkän insannan. Toplaardı bloknotuna gözäl lafları, arif söleyişleri, cümleleri, cümbüşleri.
Kendi peetlerini, annatmalarını Kara Çoban okuyardı çoyuna ilktän gagauzça, sora, kim annamêêr, çevirärdi rus dilinä, özenni ayırarak lafları, ama kahırlı söläärdi: “Gagauzça oldu taa kısa hem taa ii”. O erleştirärdi lafları ölä uygun, becerikli, ani olmasın darsıklı, bıktırtmasın, nicä eski ruba. Sadä çok okumak, aaraştırmak aşındırdı Kara Çobanın yaratmalarını.
Kara Çobanın tipardan çıktı 12 kiyadı:
- “İlk laf” (şiirlär gagauz dilindä) – 1963y.
- “Alçak saçak altında”(annatmalar g.d.) – 1966 y.
- “Yanıklık” (siirlär g.d.) – 1968 y.
- “Bayılmak” (siirlär g.d.) – 1969 y.
- “Persengelär” (siirlär g.d.) – 1970 y.
- “Prizvaniye serdţa” (siirlär rus dilindä) – 1970 y.
- “Tamannık” (annatmalar g.d.) – 1977 y.
- “Zelönoe plamä” (siirlär rus dilindä) – 1972 y.
- “Stihlar” (g.d.) – 1984 y.
- “Proza” (g.d.) – 1986 y.
- “Azbuka otkrıtiy” (siirlär rus dilindä) – 1989 y.
- “Nüanslar” (pyesalar g.d.) – 1997 y.
13-cü kiyat “Seçmä yaratmalar” – oldu bir toplum, nereyi girdi yaratmalar yazıcının bitki kiyatlarından “Stihlar”, “Proza”, “Nüanslar”. Kiyadı tiparladı TÜRKSOY 2004 yılda.
Kara Çoban atılmêêr kendi kiyatların sayısaından, ama bitki sözündä, zaveşçaniyedä, yazêr: “Eer nezaman-sa enidän tiparlanarsa benim yaratmalarım, isteerim esaba alınsın, ani kiyadımda “Stihlar” – bütün benim poêziyam, kiyadımda “Proza” – büütün benim prozam.”
Bu bitki şiir hem annatma toplumnarına katıldı seçili yaratmalar taa ilerdän çıkan kiyatlardan da, ama avtorun kritikalı bakışı ayırıp diiştirmiş, kısaltmış, taa derinnetmiş herbir kendi yazısını, da izin verer tipardan çıkarmaa sadä onnarı, angıları dayanacêk üüsek kritikayı, zerä yaradılı haliz profesionallı.
Dmitriy Nikolayeviç Kara Çoban başaramadı çekettirilmiş romanı. Sadä bu neeti onun kalmış tamannanmadık, ama etiştirdi denemää kendini pyesacılıkta. Avtor kendisi taa verdiydi tiparlamaa pyesalarlan kiyadını “Nüanslar”, ama o zamannar kiuat çıkmadı. Sadä 11 yıldan sora, 1997 yılda, yazıcıyı sayan insannarın yardımınnan, Karaçoban Afanasiyin çalışmasınnan, “Nüanslar” gördülär dünneeyi 30 pyesa 92 sayfada aşıklêêr okuycuya avtorun yaşamasından kimsey’na bilinmäz bitki yılların en zor, en acıyan oluşları.
Kara Çoban yaratmalarında açıklêêr çok temalar, gösterer, nicä insan savaşêr çözmää önünä çıkan problemaları. Annatmaların özü – insan, kendi yaşamasınnan, ruh zenginniinnän, arifliinnän. Onun geroyları kendilerini açıklêêr kendi laflarında, avtor sadä ustalı doorudêr okuycuyu, ölä gözäl laftan getirder, geler, ani bu iş için sadä ölä da lääzım sölenilsin…
Kara Çobanın yazıları kısa, temaları derin, hiç bir zeedä laf ta yok. Onnarı çeker okumaa genä hem genä, da her kerä acıklanêr eni fikirlär, eni duygular, eni bakışlar…
Her bir iş, ne yarattı D.N. Kara Çoban, – bu talantlı, büük vergili adam, o onnarı kendisi binnän kerä ezmiş, çiinemiş, çizmiş, diiştirmiş. Zor, ama gözäl zengin, dolu, dalgalı, insana faydalı yaşadı Dmitriy Nikolayeviç.
Foto: Lüdmila Marin
