Atalarımızın kültürüne, geleneklerine ve göreneklerine adanmış daha önceki birçok yayınımda, Gagauz halkının, büyük ölçüde özenle korunduğu ve nesilden nesile aktarıldığı için günümüze kadar ulaşan bazı geleneklerinden bahsetmiştim, somut olmayan miras. Ve ilk yayınlarımızda yetişkinliğe girme, evlilik sözleşmeleri yapma ve aile kurma konusunu biraz ayrıntılı olarak incelemişsek, o zaman Gagauz erkek ve kızlarının büyüme dönemiyle doğrudan ilgili olan yaşam yönlerinden biri dikkatten mahrum kalmıştı. Bugün bu neredeyse hiç söylenmiyor veya yazılmıyor ve birçok modern Gagauz insanı bunu hiç duymamış. Kaynaklara bir göz atalım.
Böylece, Valentin Moşkov’un “Bender bölgesinin Gagauzları” adlı tarih yazımı çalışmasında söylediği gibi, Gagauz erkeği 18 yaşında yetişkin olarak kabul edilmeye başlandı. Gagauzlar, bir kızın olgunluğu konusunda kendilerini şu şekilde ifade etmişlerdir: “Şapkanı kıza at, düşmüyorsa o zaten olgunlaşmış demektir.”
Yazar, eski günlerde, bir kızın zaten olgunlaştığının bir işareti olarak evinin bacasına tırmanması ve bir kedi gibi miyavlaması geleneği olduğunu yazıyor.
Doğrusunu söylemek gerekirse bunu ilk defa duyuyorum, en azından tanıdığım eskilerden ya da yaşlı akrabalarımdan hiçbiri bu tür inceliklerden bahsetmedi. Ama dedikleri gibi kalemle yazılanı baltayla kesemezsiniz. Bu nedenle, bunu bir araştırmacının sanatsal bir icadı mı yoksa unutulmuş bir gerçek olarak mı değerlendireceğinize kendi takdirinize göre karar verin.
Moşkov’un tanımına göre, genel olarak kabul edilen olgunluktan çok önce, yaşamlarının 11. veya 12. yılında Gagauz erkek çocukları kendilerini büyük görmeye ve en küçük çocuklarla oynamaktan utanmaya başladılar; bu yaşta akranlarının arkadaşlığını seçtiler ve yetişkinleri taklit ederek kızlarla flört etmeye başladılar.
Oğlan biraz büyüdüğünde, on dört yaş civarında, kızlara bakmaya başlardı ve eğer hoşuna giderse onunla konuşmaya çalışırdı. Ancak Moşkov, “bunu kendisi yapmaktan utandığı için akrabalarından birini bu kıza gönderiyor ve ondan kızdan hoşlandığını ve onu görmek istediğini söylemesini istiyor” diye yazıyor Moşkov.
Kızla tanışan bir akraba olumlu bir cevap getirirse, tanışan gençler çoktan konuşmaya başlardı.
Daha sonra erkekle kız arasında iyi bir ilişki kurulduğunda, erkek yine akrabası aracılığıyla kızdan sevildiğinin maddi kanıtı olarak kendisine bir çiçek veya “kitka” (garus püskülü) vermesini ister.
Moşkov, kızın ilk başta utandığını, tereddüt ettiğini ve etkilendiğini, ancak daha sonra tüm akranlarının da aynı şeyi yaptığını görünce isteklere boyun eğdiğini ve akrabası aracılığıyla adama istenen çiçeği veya “kitka” verdiğini yazıyor. Genç adam daha sonra bu hediyeyi bir iğne ile gururla şapkasına takar ve bir sonraki kutlamada böyle bir dekorasyonla akranlarının önünde gösteriş yapmak için “hora yeri” ne gider.
Erkeğin seçtiği kıza Gagauzlarda “yafkulu” denir.
Köylerde herhangi bir sırrı saklamak zor olsa da, edep, erkeğin yafkulu’nun kim olduğunu en derin sır olarak saklamasını gerektirir. Yani örneğin asla bu kızın evine gitmeyecek, onu başka bir yerde ve mümkünse gizlice, etrafında tanık olmadan görmeye çalışacaktır.
Yaz aylarında aşıklar çoğunlukla “hora yeri” ve “dernek”te buluşurlar (kızların aynı anda nakış yaptığı, ördüğü, dikiş yaptığı ve şarkı söylediği, erkeklerin de sokakta pencereden, onları gözetleme fırsatı buldukları toplantılar).
Bu tür toplantılar farklı evlerdeki kızlar tarafından düzenleniyor ve evin sahiplerini gençlere karşı daha nazik ve hoşgörülü olmaya çalışıyorlar.
Erkekler genellikle oraya bütün bir grupla gelirler. Dernek için toplanan kızlardan hoşlanıyorlarsa yani yafkulalarını burada bulurlarsa daha uzun süre kalırlar, aksi halde başka bir eve giderler, çünkü büyük bir köyde aynı anda birçok toplantı yapılır.
Toplantıların yapıldığı evin sahibi kızgın ve katı ise erkekler kendilerini “yafkulu” ile bakışmakla sınırlandırırlar, ancak ev sahibi nazik ve hoşgörülü ise konuşup şakalaşırlar.
Böylece erkek, yafkuluyla üç dört yıl “iletişim kurar”, daha sonra yafkulularının iyi anlaştığı akraba veya komşularıyla yakınlaşmaya, arkadaşlık kurmaya çalışır.
Başarılı olduğunda, bu yeni arkadaşlarından birinden kendisi ve sevgili kız arkadaşı için bir randevu ayarlamasını ister.
Bir akraba veya komşu bu kızı akşam kendisini ziyarete davet eder. genç adam da oraya gelir. Gece olduğunda, ev sahipleri geç saat ya da kötü havayı bahane ederek gençlerin geceyi onlarla geçirmesini ayarlar.
Moşkov, “Böyle bir randevuda sevgili gibi konuşuyorlar ve geceleri aynı odada yatıyorlar, bir araya toplanıyorlar, birbirlerine dokunuyorlar vb.” diye yazıyor Moşkov. “Gagauzların söylediği gibi bir kız akıllı değilse burada çok fazla günah olmayacaktır, ancak akıllıysa işlerin dokunmanın ötesine geçmesine asla izin vermez.”
Bu tür buluşmalar bazen bir yıl boyunca, haftada bir veya iki kez sürer ve çoğu zaman bir düğünle biter, ancak her zaman değil.
Bazen bu tür “test gecelerinden” sonra gençler birbirlerinden hayal kırıklığına uğrar ve ayrılırlar.
Bazen bu, erkeğin seçiminin babasının hesaplamalarına uymaması veya gelinin ebeveynlerinin, erkeği kızları için kötü bir eş olarak görmesi vb. nedeniyle olur.
Ancak nadiren de olsa bu tür geceler o kadar da zararsız bitmez ve sonuç olarak bir hamilelik ortaya çıkar. Bu durumda gençlerin ebeveynleri “günahlarını” evlilikle örtbas etme telaşına düşüyorlar.
Ancak ebeveynler arasındaki düşmanlık nedeniyle veya her iki taraf arasındaki büyük mülkiyet eşitsizliği nedeniyle aralarında evlilik mümkün değilse, o zaman kızın babası köy idaresine gider ve vatandaşlarla görüşme talebinde bulunur.
Toplantıda olup biteni orada bulunan herkese açıklayan baba, toplumun gençleri utandırmasını ister.
Daha sonra her iki suçlu da bir eşeğe bindirilir ve davul çalınarak köyün etrafında gezdirilir.
Yazar, “Bunu bana aktaranlardan biri, aslen İzmail ilçesinin Etulia köyünden, kendisinin de benzer bir utandırılmaya tanık olma fırsatı bulduğunu söyledi” diye yazıyor. Bu gerçekleşen olayda gençler birbirleriyle kan bağıyla akraba oldukları için evlilik gerçekleşemezdi. Anlatıcı ekledi, “Adam, böyle bir utançtan sonra artık memleketinde kalamadı ve Kırım’a taşındı.”
Fransız “çarivari” ile oldukça tutarlı olan toplum önünde utandırma geleneği, evlilikteki sadakatin birisi tarafından açıkça ihlal edilmesi durumunda da gözlemlenmektedir.
Gagauz erkeği nihayet evlenme zamanı geldiğinde, bunu annesine veya babasına doğrudan söylemez, ancak oğullarının arzusunu ebeveynlere ileten yaşlı akrabalarından birini aracı olarak seçer.
Sonra “annaşmak” (anlaşmalar, çöpçatanlık) ve nihayetinde düğünün kendisi geliyor.
Yazar: Nata Çebotari. Çeviri Güllü Karanfil
