Çadır-Lunga yerlisi olan Aleksey Balov, hayatının yarısından fazlasında saraçlıkla uğraştı. Saraç, at gözlüğü yapımında uzmandır. Bu gözlükler, yarışlar sırasında seyircilerin veya özel arabalarda yol kullanıcılarının dikkatinin dağılmaması için atın görüşünü engelleyen özel yan göz mercekleridir.
Aleksey Balov’la birkaç yıl önce Çadır-Lunga’daki geleneksel sonbahar tarım sergilerinden birinde tanıştık. Standının etrafında farklı yaşlardan insanlar toplanmıştı ve ben çok meraklandım: onların dikkatini çeken şey neydi? Yaklaştım ve amacını ancak tahmin edebildiğim pek çok farklı şey gördüm: Bunlar çoğunlukla geleneksel Gagauz süslemeleriyle süslenmiş, bazıları boncuklarla veya renkli ipliklerle dikilmiş bir yığın deri kemerdi; kırbaçlara benzeyen bir şey, ponponlara benzeyen bazı deri parçalar ve süet püsküller. Kısacası benim gibi modern bir şehir sakini için tüm bu ürünler hem tuhaf hem de anlaşılmaz görünüyordu. Bu nedenle soru sormadan ayrılmak imkansızdı.
Bu kadar nadir ve görünüşte modası geçmiş bir mesleği edinmenin tarihi oldukça basitti: Usta, babasının çiftliğinde her zaman bir at bulunduğunu, bu nedenle erken ergenlik döneminden itibaren Aleksey ve ağabeyinin ev işleriyle, hayvanlarla ilgilenmeye başladıklarını söyledi. Periyodik olarak, bir koşum takımı yırtıldığında, babam onu tamir ettirmek ya da yenilerini yaptırmak için bir ustaya gitmek zorunda kalıyordu – ve bu sadece paraya mal olmakla kalmıyor, aynı zamanda zaman da alıyordu: iyi bir usta her zaman işiyle o kadar meşguldü ki, haftalarca sıranın kendisine gelmesini beklemek zorunda kalırdı.
“Kardeşim sık sık babasıyla birlikte ustanın yanına giderdi, şehrimizde o kadar ünlü bir saraç vardı ki, ne yazık ki soyadını hatırlamıyorum ama sokak adı Domna Koli’ydi. Aleksey Balov, “Müşteriler ona her zaman sadece şehrimizden değil, farklı köylerden de geldi” diyor. Böylece babası ve ağabeyi sıralarını beklerken Kolya Amca’nın nasıl ve ne yaptığını gözlemledi, not etti ve aklına işledi. Ve zamanla evde kendi elleriyle bazı şeyler yapmaya, bir kelepçeyi tamir etmeye, koşum takımını onarmaya başladı.
Bir gün ağabeyim tamamen kendi başına bir dizgin yaptı ve sonra ustaya göstermeye gitti, değerlendirsin ve her şeyi doğru yapıp yapmadığını ona söylesin diye. Kolya Amca ağabeyinin çalışmasına baktı ve şöyle dedi: “Ben okurken bile senin yapabildiğini yapmadım. Tebrikler!”.
“Ailemizde eyer çekme tutkusu bu şekilde gelişti. Ben o zamanlar yaklaşık 15 yaşlarındaydım ve ben de kardeşimi gözlemlemeye ve ondan öğrenmeye başladım. Temel becerilerde ustalaştım ve bu zanaat en sevdiğim aktivitelerden biri olarak kaldı.” Aleksey, zamanla birçok yerel ve kırsal at sahibinin onun becerilerini popüler söylentiler yoluyla öğrendiğini söyledi. Yavaş yavaş kendi müşterilerini edindi.
Şu anda Aleksey Balov deri eşyaların üretimi ve dikilmesiyle uğraşıyor; koşum takımları, at gözlükleri, tasmalar, yular, kırbaçlar ve dizginler yapıyor. Hatta gerçek bir Kazak eyeri yapma fırsatım bile olmuş.
“Kolay olmadı çünkü eyerlerimiz Kazaklarınkinden biraz farklı. Ama eski eyerin resmine baktım ve örneğini takip ederek yenisini yaptım. Sonuçta herkes memnun kaldı; hem ben hem de müşteri.”
“Atım aynı zamanda işimde de bana yardımcı oluyor; o sadece ev hayvanım değil aynı zamanda yardımcım. Bir ürün yaptığımda onun üzerinde deneyip ayarlamalar yaparım. Diğer saraçların bunun için özel mankenleri var ama benim yaşayan bir mankenim var” diyor Aleksey gülümseyerek.
Zanaatkar yaptığı işin zor ya da tozlu olmadığını, işini sevdiğinizde her zaman iyi gittiğini söylüyor. Usta, “Evde rahat bir atölyem var, şöminem bile var, böylece yılın her döneminde işimi yapabilirim” diyor.
Zanaatkarın anlatımına göre bir koşum takımının yapımı iki gün, bir tasmanın yapımı ise üç ila dört gün sürüyor. Eyerleme daha uzun sürer: iki ila üç hafta.
Saraç, “Maalesef bu zanaat kalıcı bir gelir getirmiyor ama aynı zamanda ailenizi de geçindirmeniz gerekiyor” diyor.
Son zamanlarda Alexey, diğer şeylerin yanı sıra ulusal ayakkabı yapımına da başladı: domuz veya öküz derisinden çarıklar (atalarımızın giydiğine benzer deri ayakkabılar) yapıyor. Bu arada usta onları sadece hediyelik eşya olarak değil, aynı zamanda kullanım amacına göre de yapıyor. Ağırlıklı olarak yerli ve yabancı dans grupları tarafından sipariş veriliyor. Yani birçok çift çarık halihazırda Türkiye’ye, Amerika’ya ve Uzak Doğu’ya gitti. Ve hediyelik eşya direkleri (ya da Gagauz halkının onlara verdiği adla “çarık”) o kadar küçüktür ki, her iki çift de aynı anda avucunuza sığar.
Aleksey Balov’un saraçlığa ek olarak diğer zanaat işleriyle de aktif olarak ilgilendiğini belirtmekte fayda var. Özellikle erkek kardeşiyle birlikte ev eşyaları ve sanatsal dövme, nakış unsurları içeren mobilya parçaları yapıyorlar: sokak bankları, ahşap salıncaklar, tabureler.
Aleksey Balov Moldova’nın önde gelen ustaları olarak tanınmakta ve ürettiği ürünler yalnızca bölgesel ve milli değil, aynı zamanda uluslararası düzeyde de satış sergilerinde her zaman büyük övgüler almaktadır. Balov, neredeyse tüm “Moldova’daki Fabricat” sergilerine katılıyor ve elleriyle yapılan ürünler, çeşitli zanaatkarlar dernekleri ve halk ustaları derneklerinden her zaman diplomalar ve onur sertifikaları ile ödüllendiriliyor.
Aleksey Balov, bölgemizde saraçlık mesleğinin yeniden canlanacağını hayal ediyor: “Bilgi ve becerilerimi başkalarına aktarmak, halk el sanatlarına meraklı çocuklara öğretmek istiyorum. Sonuçta bu bizim tarihimizin ve kültürümüzün bir parçası, el sanatları unutulmasın, gelecek kuşaklara aktarılsın.”
(Fotoğraflar yazara aittir. Bu bir arşiv malzemesidir)
Çeviri: Güllü Karanfil
