80-90-cı yıllarda juralistika zanaatı bana Gagauz topraklarında tanınmış olan ya da yaradıcılık yoluna yeni başlayan kam-kam herkezlän çok interesli buluşmalar getirdi. Bän hiç bir zaman ‘nesoy olursa’ yazmadım, tarafımı hem insannarımı sevdim, onun için yakınnarımın annatmalarından büük bir ‘bilgi sepeti‘ topladım.
Petri Nikolayeviç Vlah için yazmaa kolay olmadı. Onu kenardan hep siirettim da yavaş-yavaş “cannı” materialımı topladım.
ŞAN HEM PARA
«Bu yaşamakta en çok ne istersininiz?» sormuştum bir kerä resimciyä. Hiç düşünmedän «Şan hem para!» demişti. Bu iki lafı kendisi için temel bir adım olarak koymasaydı – yaşayamayaceydı, çünkü pek çok zorluk çekti. Bunu bana açık bir şekildä açıkladı. Taa küçüklüündän beeri çok zorluk gördü: hem saalık, hem dä iş tarafından. Ömürünü tanınmış bir yaradıcı statusunda, ama yoksulluk hem yalnızlık içindä tamamnadı. Şanı dattı, ama hiç para kazanamadı. Tarafımız talantlı evladlarına karşı hiç diil cömert.
POYRAZ HEM ÜÜLEN TARAFLARI
Petri Vlah, İkinci Dünnää Cenginin bitmesinä birkaç ay kala Dizgincä küüyündä duudu. Ama Uralda büüdü. Neçin mi? Bu soruşun cuvabını tefterimdä bulamadım, şindi dä yok kimä sorayım.
Uralı büük havezlän annadardı, belli ani aklında gözäl resimciklär olarak kalmış o günnär: uzun kışlar, donmuş kozalaklar, daaların sert, karannık bakışı, sırlı hışırtılar, ayılar, buzlu göllär, balıklar, türlü mantarlar… Uşak derin-derin soluk alarak Sibirin sessiz temizliini içinä çekmiş, ama orada sık-sık hastalanmış. Ana-bobası uşakları alıp evlerinä, Moldovaya dönmüşlär.
Ana vatanında genç başka bir kultura şoku yaşadı: sürülmüş tarlalar, yalpak güneş, kehlibar üzümnär, çamurdan yapılan evlär, milli rubalar, papşoy unundan ekmek, Gagauz halkı, onun dili, adetleri, ritualları. Bucak kırının hem yerli yaşamanın bütün original dünnesi okadar derin girdi ki onun canına, ani bu doluluktan buulardı.
Poyraz hem üülen tarafları, gencin bilincindä buluşarak güüdesini kırdı, iiriltti, ama ona gözäl bir talant baaşladı. Ona kalbinnän görmää, vatanın havasını içinä çekmää hem onun motivlerini üüseltmää üürettilär. Başkaların denämedii şeyleri denemää başladı. Resim çizmää başladı da taa küçükkän ne iş yapacaanı annadı.
KAYNARCAK
Petri Kişinöv Repin resimcilik uçilişçesinä girdiindä, çok vakıt hor görüldü, akrannarı tarafından kabledilmädi, gülmää alındı. Ama o çalışkannıınnan hem saburluunnan hepsini yensedi.
Herzaman yanında olan bir karandaşlan gördüü her şeyi denärdi da bir “yolculuk” tefterinä yazardı. Bir kerä üürenici arkadaşları bu tefterä baktı da durum bir anda diişti. Hor görülän genç birdän bir yıldıza dönüştü. Üüretmennär bilä onun en küçük ayrıntısına kadar çizdii süjetleri tekrarlayamardı.
Genç üüreniciyi yaalı boyaylan yapılı resimnär pek çekmäzdi. O çok aaraştırdı, inceledi, kendi yaradıcı çizgisini aaradı. Buldu da! Grafikada, incä zanaatta, toplum öncülüündä, üürediciliktä, ayledä buldu. Karşısına Lübov adında bir ayozlan birlikteykän, grafikacı için her şey pek islääldi. Hem evdä, hem dä yaradıcı çalışmalarında o lääzımdı, öndäydi.
LAGENARİYA
Lagenariya, Petri Vlahın “son türküsü”, onun yaşamasının maanası olan susaan adıdır. Susakları için o düş güder, onnarlan lafeder, onnara ad verer hem hepsinin haseetini biler. Onnarı kendisi büüder, şekillendirer hem yakarak donadêr.
«Susak üstündeki resimneri öncä karandaşlan çizerim, sora da pirograflan (yakma tertibi) çizimnerin üstündän geçerim. Sonsuza kadar, benim bu ‘tantelamı’ ne zaman, ne dä insan siläbilir! – sölärdi Petri Vlah. – Susaan sarımsı üzündä yakılmış kara koraf käämil bir garmoniya oluşturêr. Dünnenin yaradılışından bu yana, atalarımıza hep raatladıcı düşüncelär getirmiş, gözellää çaarmış.
Petri Vlah dünneyä braktı bindän çok tekrarı olmayan susak! Herbiri bir incä zanaat yaratmasıdır. Bir susaa donatmak için üç-dört gününü hem onnarlan eskizi gidärdi. Kimär kerä susak seçtii korafa “verilmeer”, o zaman yeni bir resim aarêêr. Neredän bulêr?
Çok yıl Gagauz küülerinä gitti, halkımızın yaşamasını, folklorunu, kulturasını inceledi. Atalarımızın geldii topraklara, Altaya da gitti. Gördüü her şeyi ruhundan geçirdi da şedevrasını yaratmak için çizdi.
Küüleri gezärkän, küüylülerä o vakıtlar Gagauz aylelerindä kufni kapları olarak kullanılan susak çeşitleri için sorardı.
Benim ana-boba evimdä dä bölä iki kap vardı, anam bu kaplara fasülä, bulgur koyardı. Susak kaplar ona malisindän miras kalmıştı, bunun için o kaplar hep korunardı. Gel-git zaman susak kaplar çatladılar da kırıldılar.
Petri Vlahta o susakları görüncä, anamın susak kapları aklıma geldi da usta için duyduum gurur kalbimdä bir yer buldu.
Sıradan bu ev tertiplerini incä zanaata dönüştürmüş da susak, Vlahın deliycesinä aaradıı da çevresindeki ustalardan seçilmää istedii şan yolunu buldu.
Sıradan zarzavattan fasıl vazalar, kavanozlar, tuzluklar, kokuluklar hem çarpaklar olardı. Bir büücü gibi, susaan elastik özelliklerini kullanarak onnara forma verärdi: kıvrık boynulu, kıvrık kulplu, kabarık, şişik tumbalı, pençereli, çukurlu hb.
Susaklarının üstünä ayrı-ayrı motivlär hem bütün süjetlär yaktı. Halk sanatının zengin mirasından – kilimciliktän, alacalardan, milli kostümnardan, aaç oymacılıından hem taş oymacılıından dekorativ motivleri ödünç aldı.
Petri Vlah, susaa yenidän cannandırarak bizä estetik kıymetin, insan hem tabiatın, biçim hem renklerin garmoniyalarının kaybelän dünnesini açtı. Vlahın dekorunun ruh içerii, ataların geçmişteki iiliini hem gözelliini korumaa nasaat eder.
Sözlücäk:
atalar – предки,
ayrıntı – подробность, тонкость
sır – тайна
şekil – вид
şan – слава
hor görülmää – быть униженным
Devamı çıkacek Yanvarın 9-da…
Yazdı Anna Harlamenko
Çevirdi Güllü Karanfil
