Rusiya Dışişleri Bakannıın ofiţial temsilcisi Mariya ZAHAROVA, Moldovada Enseyiş Gününnän baalı olarak yaşanan olaylardan duyduu raatsızlıı annattlı. ZAHAROVAya görä, sıradakı basın toplantısında Maia SANDUnun «rejimi» «istorik gerçeklerä hem Büük Vatan Cenginin anısına aykırı» adımnar attıını urguladı. «Dünnenin en büük Enseyiş Bayraa Kişnovun merkez prospektindä açılacêk. Bu, Moldovada Naţist revanşına yönelik girişimnerin her ne şekildä olursa olsun, başarısızlaa getirecektir» — dedi.
Mariya ZAHAROVAnın lafları bir şeyi aklınıza getirer mi?
Evgeniya GUȚULun danışmanı Mihail VLAH: «Antonesku hem Hitlerin öldürülemeyän suç ortakları başlarını kaldırdılar. Moldova Respublikasının baamsızlık istoriyasındakı en büük utanç. Maia SANDU hem onun yandaşları Moldova halkını diz çöktürdü. 9 May Moldovada her zaman Büük Enseyiş Günü olmuştur, olacacek ta! Ne Sandu, ne dä onun gibileri bu gerçää diiştirämeyecektir. Biz Büük Enseyişin mirasçılarıyız, onnar sa ensettirennär. Çokmilletli halk çıkacek da bu gelenää koruyacektır!»
Bunun için biz bu materialda yazdık: Stop Fake. «Недобитые пособники Антоненску и Гитлера подняли свои головы. Потри евроинтеграцию – и увидишь фашизм, или как ЕС пытается нагадить на 9 мая». Что не так в этих заголовках и публикациях?
Gerçektän nasıl oldu?
Moldova Prezidenti Maia SANDU, Parlament Başkanı İgor GROSU hem Evropa Komisarının Büdjet hem administraţiya Sorumnu azası Yohannes HANnan birliktä İkinci Dünnää Savaşı kurbannarı için geçirilan anma ţeremoniyasına katıldı. Ţeremoniya Eternitate Anıt Kompleksindä geçirildi.
Devlet Başkanı, 79 yıl öncä Naţizmaya karşı enseyiş haberi bildirildi da Evropa kontinentindeki en kannı cengin bittiini urguladı. Maia SANDU, «İkinci Dünnää Cengindä ölän herkezin anısı burada ölümsüzleştirilmiştir» dedi.
«Cenktän evinä dönemeyän yaklaşık 56.000 kişinin hepsi bizim acımız, Moldovanın acısı. Dädumun kardaşlarından biri cenktä öldü. Çok kişinin cenktän evä dönmeyän bir dadusu ya da bir senselesi var. Kimilerimizin cenktä ölän bobası var. Kimilerimizin da batüsu. Hepsi bizim kardaşlarımız, analarımız, bobalarımız, malilerimiz hem dädularımızdı. Hepsi bizimdi. Hepsinin bir umudu vardı, ani sonsuza kadar hep dirlik olacek. Biz dirlik içindä yaşayabilelim deyni öldülär. Onnarın analım hem gelecek boylara dirlikli devlet brakalım» — dedi.
Guţul o günü neredäydi?
Gagauziyanın başkanı Evgenia GUȚUL, Moldova parlamenti azası Marina TAUBER hem Moldovada 15 yıla kapana kesilän kaçak oligah İlan ŞORlan birliktä Mayın 9-da Moskvadakı parad ţeremoniyasına katıldı. — Подсудимая башкан и осужденный беглый олигарх на параде Путина. Гуцул, Таубер и Шор «заселфились» на Красной площади
Moldova hükümeti bu konuylan baalı açıklama yaptı. Başbakannıın pres-sekretari Daniel VODA, «dirlii kutlayan Moldovalılarlan birliktä olmak yerinä bu kişilär Kremlin yanında olmaa hem cengi metinnemeyi seçmişlär» söledi.
VODA, Evgeniya GUȚUL hükümetin bir azası olmadıı için ne Moldovayı, ne dä halkını temsil edemeer, dedi.
VODA lafını bölä bitirdi: «Komrattakı vatandaşlarımız, Başkanın Kremlidä, Ukrayinaya karşı cenk edän insannarın yanında ne işi var sorabilirlär, bunu notalandırabilirlär».
Komrattakı ţeremoniya nasıl geçti?
Komratta Enseyiş günü kutlamaları herzamankı gibi paradlan başladı, politikacılar söz tuttu. Anıtın dolayanı kaçak oligah İlan ŞORun yeni politik oluşumu «Viktoriya» simvollarınnan donadılmıştı. Asker anıtında yanında bir konţert oldu, taa sora fişek gösterilerisinnän bitti.
Gagauziya Halk Topluşu (GHT) deputatı Aleksandr TARNAVSKIY bu kutlamaya «piar-aktiya» adını verdi.
«Her birimiz için Mayın 9-zu, faşizmaya karşı kazanılan enseyişin aydınnık yortusu, Dirlik hem İilik için ölenneri Anma günüdür. En kalabalık ţeremoiyalardan biridir. Bu anma gününä katılmak hepsimizin borcudur. Ama dün Komrat kasabasında bu gün politika neetleri için: Enseyiş / Victoria” politika oluşumunu tanıtmak için kullanıldı“. Uşakların ellerinä politika simvollu bayraklar hem şişirigalar daadıldı. Dün bän dä başkları gibi uşaamnan birliktä cenk kurbannarını anmak için geldim, politikacıların PR-akţiyasına katılmaa gelmedim» — Facebook sayfasında yazmış Tarnavskiy.
Taa derindän okuyun: Тарнавский о Дне Победы в Комрате: «Праздник использовали в политических целях»
Rusiya hem Sovet propagandası
Rusiyanın Moldovadakı hibrid cenginin önemni bir elementi dä informaţiya frondudur. Rusiya yıllardır propaganda maşınasına milionnar döker, insannarı yannış bilgilendirer da dooruyu bozan Rus «masallarını» yayer. «Bütünnä serbest olmayan devlet», «Rusça lafedän halka baskı» ve «Romıniyaylan birleşmä» masalları bu şekildä ortaya çıktı.
Bundan kaarä, Moldova hem Moldovalılar için her gün üzbinnärlän falş haberlär yayılmaa başladı. Moldovada Rusiya propagandasının en büük feyklardan birkaçı:
- Maia SANDU «Gagauziyaya yeni bir pohod» hazırlêêr
- Zaharova: Moldova öndercilii kendi halkını NATO deliliinä kurban eder
- Evropa Birliindän NATOya: PAS tarafından yalan sölemä ustalık-klası.
- Moldovada Enseyiş günü için yayılan bir replika: Maia SANDU Hitleri kopiyalêêr
- Polşa ilegal göçmenneri Moldovaya yollamaa isteer.
Elbetki, Kremlin propaganda maşinasının bu dezinformaţiya masallarının dooruylan hiçbir baalılıı yoktur. Ama Rusiya propagandası yaradılmaa hem kimi kerä Moldovalıların bilincinä girmää devam eder. Feyk hem ayın açık yalan olan informaţiyanın yayılması için şüpä toomnarı ekmää deyni Rusiya, Moldovanın devlet televiziya kanalları için, agentstvoları hem yayınnarı için devlet bütçetindän yapılan harçları arttırdı. Bu sayı 3.2 kat zeedälendi. 2022ci yılın üç ayı için bu sayı 217 milion evro tuttu.
Rusiya dezinformaţiyası Moldova toplumunu seryoz etkileer çekişmeleri, kavgaları körükleer hem olaylara olumsuz, negativ algı yaradêr. Feykleri denemää deyni türlü kaynaklardan alınan bilgiyä kritik yaklaşmaa lääzım, faktları analiz etmää hem verilerin güvenilirliini kontrol etmää önemnidir. Feyklerä karşı korunmak için mediya üüretiminin geliştirilmesi, informaţiya okuryazarlıının artırılması hem hiç bir yerä baalı olmayan bilgi kaynaklara yardımcı olmaa lääzım.
Taa derindän okuyun: Журналистика решения. Дезинформация, пропаганда и все, что между ними: как распознать и защититься – Подкаст #1 (laf.md) ya da podkastı sesläyin: ПОДКАСТ #1 Пропаганда и Дезинформация: как распознать и защититься (youtube.com)
1950-lerdä KGB antropolojik hipotezasını yoklamak için hazılanılmış bir pogrom oyunu geçirdi. Moskvaya 50 mil uzaklıktakı bir küyü seçti da oraya KGB agentlerini yolladı.
Barron, «KGB: sovet şpionnarının saklı çalışmaları» adlı kiyadında yazêr: «Bir gecä svastika figuraları çizdilär, mezar taşlarını devirdilär antisemit yazılar yazdılar, sora da hiç görünmedän kaçtılar. İnsannarın reakţiyasını görmää deyni küydä bulunan KGB agentleri, çoyu insanın svastikadan raatsız olduunu ya da korktuunu bildirdilär. Ancak Naţizma simvolunun çizilmesi birkaç Rusta saklı antisemitizma uyandırdı da onları kendi risklerini gözä alarak türlü antisemitizma işlemneri yapmaa kaldırdı. Bir Sovet küyündä yaşanan bu olaydan birkaç hafta sora KGB, Batı Almaniyadakı günduusu Almannara hem dünnenin başka bölgelerindeki agentlerinä dayanarak bir operaţiya başlattı».
Statyanın bütününü: The making of a Russian disinformation campaign: What it takes (Opinion) | CNN.
Büük Britaniya Rusiyanın Moldovaya «hibrit» saldırı yapacaanı uyardı
İngiliz yayını Blumberg, Moldovadakı prezident seçimnerindän hem referendumdan öncä Rusiyanın «hibrid» saldırıları konusunda Britaniya alarma verdiini yazêr.
Britaniya istihbarat notlarını bilän kişilerä görä Rusiya, Moldovada bu güz yapılacek prezident seçimi hem Evropa Birlii azalıı referendumu öncesindä «hibrid» saldırılar yapmaa plannêêr. Saklı bilgilär için annadarkan adlarının açıklanmasını istemeyän kişilerä görä Britaniya, önümüzdeki aylarda Rus militannardan gelebilecää düşünülän belaya karşı Moldova hükümetinnän istihbarat paylaşacak. Geçän hafta Moldova Dışişleri hem Evropaya İntegraţiya Bakanı Mihai POPŞOİ, «Rusiyanın yıkıcı karışması» temasını lafetmäk için Londonda Britaniya Evropa Bakanı Nusrat GANİylän bir araya geldi.
Popşoi Londonda yaptıı açıklamada, Kremlin Moldovada demokratiyayı yok etmäk için yapay akıl tarafından yaradılan dipfeyklärdan tut ta, para torbalarına kadar türlü işlar kullandıını söledi. «Moldova, Rusiya hibrid ceginnin hem seçim karışmasının Petri çölmää gibidir» — ekledi Popşoi, «Büün Moldovada gördüklerimizin, Batıdakı partnyor- devletlerimizdä yaklaşan seçimnerdä olmalı kullanacek» — dedi.
Rusiyanın taktikaları, yapay akıl kullanarak Moldovalı politikacıların feyk videolarını oluşturmaktan devlettä ses satın almaya kadar uzanêr.
POPŞOİ, Rusiyanın yaptıklarınnan ilgili olarak «Sonuçlarını maksimal etmek için eski hem yeniyi birleştirmää isteerlär» — dedi. «İstär para oyunu, istär yapay akıl, istersä dä ödenmiş protestocular yardımınnan devlettä karışıklık olsun, hepsi bu hibrit taktikalar Moldovada denener».
Amerika Birleşmiş Devletlerinin FBR Direktoru Kristofer Uey sa Rusiya, Kitay hem İranın «kiber saldırı, şpionaj hem yabancı etki operaţialarını iki kera zeedelediklerini da bunnara büük para ayırdıklarını» — söledi. «Onnar hak normalar tarafından bütünnä sınırlanmêêrlar».
Statyanın devamını okuyun: Moldova Referendum: UK Warns of Russian ‘Hybrid’ Attacks Before Moldova Votes – Bloomberg
Yazdı Vitali GAYDARCI, çevirdi Güllü KARANFİL
Sözlücäk:
algı восприятие
bilgi информация
dirlik мир
fișek салют
güvenilirlik достоверность
istihbarat разведка
İşlem дейстие
körüklemää разжигать
militan боевик
okuryazarlık грамотность
verilär данныe
yapay akıl искусственный интеллект
