2024 yılının oktyabri ayı, Moldova hem Gagaziya istoriyasında bir dönüş noktası olabilecek bir datadır. O gün, önümüzdeki uzun yıllar boyunca gelişmämizin tarafını belli edecek önemni bir karar almaa lääzım olacek. Bu karar, Evropa Birliinä (taa sora EB) integraţiya için referendumnan baalıdır. laf.md haber portalının yöneticisi hem bir jurnalist olarak, bu referendumun avtonomiyamız hem bütün devlet için önemni olduu için fikirlerimi sizinnän paylaşmaa isteerim.
Evropaya integraţiya stabillää hem gelişmeyä gidän yoldur
Evropaya integraţiya bizä ekonomik büümä hem yaşamak standartlarının iileştirilmesi için käämil şanslar verer. Evropa Birliinä katılan devletlär ekonomika performanslarında önemni bir gelişmä gösterer, yaşamak standartlarını üüselder hem demokratiya kurumnarını güçlendirer. Gagauziya için bu, yatırımnarı çekmää, yeni iş kolaylıklarını yaratmaa, altyapı kalitesini arttırmaa deyni bir şanstır.
Polşa örneenä bakalım: 2004 yılında Evropa Birliinä katılmasından bu günä kadar VVPsi 100% üüselmiş, işsizlik sa 20%tän 3 %ä düşmüş. İnsan sayısını görä Moldovaya yakın bir devlet olan Litva, EByä katıldıından bu yana altyapıya önemni yatırımnar yaparak yollarını, okullarını hem saalık kurumnarını iileştirdi. İşsizliin hep taa üüksek olduu Gagauziyada bu türlü diişikliklär önemni ilerlemelerä yol açabilir.
Soţial alanda iileşmelär
EB azalıı, insan hakları, üüretim hem saalık standartlarını iileştireräk, Moldovayı temel Evropa paalılıklarınnan hem prinţiplerinnän uygun duruma getireräk önemni soţial ilerlemelerä yol açacektır. Örnek: Estoniya, EByä katıldıktan sora yargı hem insan hakları alanında önemni gelişmelär olmuş da vatandaşların devlet kurumnarına olan inanı artmıştır.
Güvennik hem serbestlik
Evropaya integraţiya için temel argumentlerdän biri dä güvenniimizi hem serbestliimizi güçlendirmektir. Son yıllarda Rusiyanın karışması hem propagandası avtonomiyadakı durumu nasıl destabilizä ettiini gördük. Ukrainadakı olaylara bakalım. Rusiyanın karışmasından sora asker çatışması, sora da cengä hem ekonomik destabilizaţiyaya sebep oldu.
Evropaya integraţiya, dışardan karışmalar korunmaa hem serbestliimizi güçlendirmää yardımcı olacektır. Evropa devletlerinin yardımı bizä taa çok korunma hem stabillik verecek. EB, dirlii korumaa becerän bir alandır. Moldovaya güvennik hem stabillik vermää deyni Evropaya integraţiya stratejik bir lääzımnıktır.
Korupţiyaylan savaş hem reformalar
Evropa yolu, üüsek yönetim hem açıklık standartlarının getirilmesini gerektirecek. Korupţiyaylan savaş hem yapısal reformaların uygulanması doorucu hem efektiv bir devlet yaratımının temelini oluşturacek.
EB devletleri büdje harcamaları sıkı şekildä kontrol eder, bu da korupţiyanın azalmasına yardımcı olêr. Romıniya 2020 yılında altyapı geliştirmä hem modernizaţiya için EBdän 30 miliard Evro almış da bu fondların kullanımında açıklık hem sorumnuluk sonucunda bu proyekt gerçekleşmiştir.
Bu durum, korupţiya hem bürokratiyanın uzun yıllardır kalkınmaa brakmadıı Gagauziya için pek önemnidir.
Referendum neçin şindi lääzım?
Referendumun prezident seçimnerinnän bir gündä geçirilmesi
Referendumun prezident seçimnerinnän bir gündä geçmesi stratejik bakıştan önemnidir. Bu logistika hem finans harçlarını azaldacek hem hep o gün vatandaşların önemni bir karar alma proţesinä katılımını da en üst uura çıkaracek.
İstorik verilär Moldovada prezident seçimnerinä katılımın, başka türlü seçimnärlän karşılaştırsak, taa üüsek olduunu gösterer. Bu da referendum sonucunun legitimniini artıracektır. Seçimnerin hem referendumun hep bir gündä geçirilmesi devlet büdjesi harcamalarını yaklaşık 100 milion ley azaldacektır.
Geopolitika konteksti
Moldova, stratejik karar vermä proţesini hızlandıran Rusiyanın komşusu Ukraynadakı cenktir. Evropaya integraţiya için yapılan seçim ancak politik bir istek diil, hem dä uzun zamannı güvennii garantiya altına almak için stratejik bir lääzımnıktır. Ukraynadakı cenk Moldovanın karşı-karşıya olduu güvennik probleması hem gelecää için stratejik kararlar alması lääzım olduunu urgulêêr.
İç politika birlii
Büün Moldovadakı kuvetlär— parlament, hükümet hem prezidentlik — üçü dä Evropa yannısı bir gündem altında. Bu siirek görülän bir birliktir. Bu durum lääzımnı reformaların uygulanması için raat koşullar yarader da memleketi Evropa paalılıklrı hem standartlarına dooru önlendirmää deyni ortak bir politik kararlılıı gösterer. Bu birlik, EByä katılım proţesinä yardımcı olacek önemni reformaların gerçekleşmesi için unikal bir kolaylık yaradêr.
Halk arkalıı (yardımı)
Cümnenin düşüncä aaraştırması gösterer, ani Moldova vatandaşlarının 55%- 68% EByä katılma yannısıdir. Referendumun şindi yapılması, sonucun halkın isteeni kesin bir şekildä göstermäk şansını en üst uura çıkaracêktır.
Evropa Politika hem Reforma İnstitutu tarafından 2023tä dekabri ayında yapılan bir anketa, Moldova vatandaşlarının yaklaşık 68%’inin devletin Evropa Birliinä katılmaa istediini gösterdi.
Evropaya integraţiya Moldova Respublikası vatandaşlarının bir proyektidir
Referendumun yapılması, EB girmäk tek bir kişinin ya da dar bir grupanın proyekti olduu fikirä karşı koymaa çalışêr. Bu hem evropalı zaabitlerä hem de yerli liderlerä integraţiya isteeni milli bir karar olduunu gösterecektir.
Aktiv katılım hem referendumda verilän karar, hükümeti halkın isteeni yapmaa zorlayacek hem, bölecä, memleketin Evropa kursunu bütün toplum tarafından kabul edilän bir gelişmä yönü olarak güçlendirecektir. Referenduma katılım, memleketin Evropa kursuna olan baalılıını kaavileştirecek da bunu olası bir politika seçimindän halkın isteenä yer alan yuridik hem moral bir yükümlülää dönüştürecek.
Neçin lääzım katılalım referenduma?
Şindiki geopolitika konteksti hem halkın istää Moldovanın Evropadakı geleceenä baalı bir referendum geçirilmesi lääzımdır. Beklemäk, halklararsı hem yerli hoş koşulların kaybedilmesinä hem EB azalıına yardımın azalmasına yol açabilir.
Referendumun bu kritik anda yapılması, Moldovanın Evropa paalılıklarını hem standartlarını benimsemä kararlılıı konusunda halklararsı topluma hem EByä güçlü bir signal yollar. Referendum yolunnan Evropa yolunun güçlendirilmesi, iç reformalar için arka olacêk hem liderlerä EByä katılım yolunda ilerlemeleri için açık bir mandat verecektir.
Sözlücäk
yatırım – инвестиция
yaklaşık – приблизительно
altyapı – инфраструктура
yapısal – структурный
dirlik – мир
güvennik – безопасность
yargı – правосудие
çatışma – конфликт
yükümlülük – обязательство
istek – желание, воля, стремление
yannı – сторонник
gündem – повестка дня
doorucu – cправедливый
savaş – борьба
verilär – данные
kesin – четко
açıklık – прозрачность
sorumnuluk – ответственность
Yazdı: Vitali Gaydarcı, MPA, MML, çevirdi: Güllü Karanfil
