2011 yılının Haziran ayında, halkı tarafından ana dilinde yazdığı şiir ve düzyazılarıyla tanınan tanınmış Gagauz bilim adamı, etnograf ve şair Stepan Stepanoviç Kuroglo vefat etti. Stepan Kuroglo’nun şiirleri Azerice, Altayca, Kırgızca, Tatarca gibi Türk dillerine de çevrilmiş; bazı şiirleri Rusça ve Moldovanca olarak da yayımlanmıştır.
Çadır-Lunga ilçe halk kütüphanesi kütüphanecisi Maria Jimjim, doğduğu toprakları çok seven, lirini ona adayan ve memleketi Bucak hakkında birçok güzel şiir yazan bu adamı anlatıyor.
Stepan Stepanoviç Kuroglo, 9 Ocak 1940 tarihinde Odessa bölgesi Bolgrad ilçesi Dimitrovka köyünde doğdu. Kişinev Devlet Üniversitesi Tarih Fakültesi’nden mezun oldu. Mezun olduktan sonra kendi köyünde tarih öğretmeni ve ardından okul müdürü olarak çalıştı.
Tarih Bilimleri Doktoru, Gagauz etnografyası alanında önde gelen uzman Stepan Curoglo, 1987 yılında MSSC Bilimler Akademisi’nde Gagauz Araştırmaları Bölümünü yönetti ve Moldova Yazarlar Birliği’nin Gagauz bölümünün kurucusu oldu.
Yaklaşık yüz bilimsel eserin yazarıdır, bunların arasında “XIX. – XX. yy.Gagauzların Aile Ritüelleri “, “SSCB’deki Gagauz nüfusunun yaşamında ve kültüründe sosyalist dönüşümler”, “Modern Gagauz toponimi ve antroponimi”.
Stepan Stepanoviç Kuroglo kamusal yaşamda aktif rol almış, diğer Gagauz kültür adamlarıyla birlikte “Gagauz Halki” ulusal hareketinin kökeninde yer almış, Gagauz Özerkliği’nin kuruluşunun tarihi kanıtlarının yazarı olmuş, “Gagauzya’nın (Gagauz Yeri) özel hukuki statüsü hakkında” Kanunun hazırlanmasına ve kabul edilmesine katılmıştır.
“Bu kişide birbirini tamamlayan, uyumlu bir şekilde bir arada var olan bilim, şiir ve vatanseverlik başlangıcı vardı. İlk edebi deneyimleri 1969 yılında yazarın “Bir kucak güneş”, “İnce Lirizm” (D. Tanasoglo) adlı şiir koleksiyonunda ve insan kaderi, dünyadaki amacı üzerine felsefi düşüncelerinde yayınlandı.
Stepan Kuroglo her yıl Bucak köylerine bilimsel keşif gezilerine katılmış, sıradan insanlarla iletişim kurmuş, ritüelleri, gelenekleri ve inançları gözlemlemiş ve araştırmış, ardından tüm bunları eserlerine aktararak ilginç sanatsal imgeler yaratmıştır.
Doğası gereği romantik olan Kuroglo, çoğunlukla şiir yazmış ve yalnızca bir kez düzyazıya yönelmiştir: 1970’te küçük bir öykü derlemesi olan “Yollar “ı yayınlamıştır, bu derlemede yer alan eserler çoğunlukla tarihsel ve etnografik yönelimlidir. Bunlar, bir köyde geçen ve geçen yüzyılın 20-30’lu yıllarında Gagauz köylülüğünün zor sosyo-ekonomik durumunu yansıtan olaylar hakkında birkaç anlatıdır. O dönemlerde birçok Gagauz para kazanmak için Romanya’nın Dobruca bölgesine giderdi. Ancak bu yolculuklar her zaman başarılı olmazdı, birileri yabancı bir ülkede sonsuza kadar kaldı, birileri eve dönerken soyuldu. Tüm bunlar bugün bile halkımıza çok tanıdık geliyor, çünkü birçok Gagauz hala yollarda, kazanç peşinde ve hiç de lüks içinde yaşamak için değil, en azından ailelerini ve evlerini geçindirmek için.
Kasvetli bir köylü yaşamının umutsuz ihtiyaçlarını ve günlük zorluklarını anlatan yazar, halkın ruhunun gücünü, irade ve cesaretini, iyilik ve adalet arzusunu ortaya koyar.
70’lerin ortasında ve 80’lerin başında Stepan Kuroglo’nun dört şiir derlemesi daha yayımlandı: “Kyzgyn chyilär” (“Sıcak Çiy”), “Kauş avaları” (“Tellerin Nağmeleri”), “Üüsek kuşlar” (“Gökyüzünün Kuşları”) ve Rusça çevirisiyle “Ataların Ağacı”.
Savaş teması şairin eserlerinde özel bir yer tutmaktadır. Bunlar yaşam ve ölüm, sonsuzluk ve ölümsüzlük üzerine düşüncelerdir. Kuroglo’nun eserlerinde felsefi sözlerin yeri vardır: hayatın anlamı ve şairin amacı üzerine düşünceler.
Ünlü Gagauz yazar Petr Çebotar’ın yazdığı gibi, Stepan Kuroglo’nun şiir dünyası halk ritüellerine ve geleneklerine çok yakındır, bu sadece halkına olan sevgisiyle değil, aynı zamanda Gagauzların manevi ve maddi kültürü hakkındaki bilgisiyle de açıklanmaktadır. Ulusal renkler ve tatlar, halk minyatürlerinin en eski türü olan “maani “de (orijinal dörtlükler) kendini gösterir.
Gagauz şairlerinin hiçbirinde “Düğün havluları üzerine yazılar” gibi egzotik bir tür yoktur. Eskiden, düğün çeyizinin bir kısmının kızların kendileri tarafından hazırlandığı bir gelenek vardı. Çeyiz, gelinin dokuma, nakış ve örgü yeteneğini değerlendirmek için kullanılırdı. Havluların üzerine belli bir anlam yükleyen yazılar işlemek adettendi. Stepan Kuroglo tarafından yazılmış “gizli mesajlar” bulabiliriz: “Hem geline hem de çiçeğe iyi bak – yoksa solacaklar”; “Başkalarının kaderini başkalarının gözünden okumak günah değildir. Boğulma!”; “Gelin köye getirildi – ve güneş evde doğdu”.
Akademisyen Mihail Guboglo “Gündelik Hayatın Antropolojisi” adlı eserinde Stepan Stepanoviç Kuroglo’dan şöyle bahseder: “Arkadaşları, meslektaşları ve öğrencileri tarafından sevilirdi, tanıdıkları ve yeteneğine hayran olanlar tarafından el üstünde tutulurdu, ailesi tarafından içtenlikle sevilirdi. Kendi halkı tarafından şair, bilim insanı, siyasetçi, halk adamı, güçlü ve bilge bir adam olarak takdir ve saygı görmüştür.
Bir ev kütüphanesine sahip olmak ve sürekli okumak, esenlik ve maneviyatın önemli bir göstergesi olarak kabul edilmektedir. Curoglo’nun yaratıcı laboratuvarında sadece sistematik gözlemler değil, aynı zamanda edebiyat ve dergi okumaları, sosyal etno-kültürel ve şiirsel etkinliklere katılım da büyük rol oynamıştır”.
2002 yılında Stepan Stepanoviç Kuroglo’ya “Gagauzya’nın Onurlu Vatandaşı” unvanı verildi. 2009 yılında, 70. doğum gününün arifesinde, Gagauzya’nın 15. yıldönümü şerefine bir jübile madalyası ile ödüllendirildi.
PAG’ın ilk başkanı, Tarih Doktoru Petr Paşalı bu konuda şunları söyledi: “Bu ödüller sadece özerk bir yapının (Gagauz Yeri) kurulmasına yaptığı büyük katkının tanınması değil, aynı zamanda Komrat Devlet Üniversitesi’nin kurulmasında büyük bir bilim adamının katkısının değerlendirilmesi, kendi halkının yararı ve refahı için yaptığı münzevi faaliyetin değerlendirilmesidir”.
Yazar: Nata Çebotari. Çeviri: Güllü Karanfil
